Türkiye`de su ürünleri üretimi ve su ürünleri üretiminde bir yatırım uygulaması

Abstract

VIII- SONUÇ ve ÖNERİLER : İnsanların yaşamında özellikle beslenme açısından önemli bir yeri olan su ürünlerinin, bir yandan var olan stokların bilinçsiz ce tüketilmesi, öte yandan bt.lık yetiştiriciliğine henüz gereken önemin verilmemesi nedeniyle son yıllarda avlanma sınırına ulaşıl mıştır. Bunun yanı sıra giderek artan nüfus karşısında planlı av lanmaya ve su ürünleri üretimi ile suların kirlenmesine gereken ö- nem verilmediği taktirde gelecek yıllarda üretim yetersiz olacağı`* ' gibi kalkınma planlarında hedef alınan kişi başına düşen su ürün leri miktarına ulaşmamızda kağıt üzerinde kalmaktan öteye gidemeye cektir. Buna birde var olan kaynakların dünya üzerinde düzensiz da ğılımı eklenince, su ürünleri üretiminden pay almada ortaya çıkan bölgesel eşitsizlikler daha da büyüyecektir. Keza Türkiye'de yıllık su ürünleri toplam üretim nicelikleri konusunda kesin bir bilgi yoktur. Etkin bir haberyeşme sisteminin kurulmamış olması, üretim rakamları hakkında doğru bilgi edinilmesini güçleştirmektedir. Ay rıca üreticilerin çoğunlukla bağımsız olarak küçük teknelerle çalışmaları, balıkhane sayısının azlığı yüzünden su ürünlerini de ğişik yerlerde ve çok sayıdaki denetimden uzak boşaltma noktaların dan çıkarılmaları, bu haberleşme sisteminin kurulmasını güçlendi ren başlıca nedenler olmaktadır. Üretim hakkında kesin bilgi sahi bi olunamaması sağlıklı bir üretim potansiyeli saptanmasını da güç lendirmektedir. Bununla birlikte ülkenin özellikle Karadeniz'de ye terince değerlendirilemeyin zengin balık kaynaklarına sahip olduğu bilinmektedir. Ayrıca yapılan araştırmalardan elde edilen sonuçlara göre' özellikle Akdeniz ve Ege Denizi balık açısından. fakir olmasına rağmen kültür balıkçılığı açısından çok elverişli kıyılara sahiptir. Bundan başka ülkemiz içsu ürünleri üretiminin, yapılabileceği 200 adet tabii göle, 100 adet baraj gölüne, 650* den fazla gölete, 33 a- det nehir ve ırmak ile çok sayıda yeraltı suyuna sahiptir. Gerek potansiyel gerekse avlanan balık konusunda eksik bilgi sahibi olunmasına karşılık, üretimde istenilen düzeyin tutturula madığı bilinmektedir. Ancak alınacak Önlem ve tedbirlerle birlikte sağlanacak imkanlarla mevcut stokların ve potansiyelin iyi değer lendirilmesi kişi başına düşen su ürünleri miktarını da artıracağı bir gerçektir. Bunun gerçekleşebilmesi için aşağıdaki hususlar göz - 144 -önüne - alınmalıdır. - iler dalda olduğu gibi su ürünlerinde de yeniliklerin yerleşmesin de ve amaçlara ulaşmak iğin başlangıçta mutlaka eğitime önem veril mesi ve tatbikata geçilmesi zorunluluğu vardır. 3u bakımdan üretim- i den tüketime kadar bu konuda çalışacak eleman yetiştirilmesine ve iş çilerin eğitimine önem verilmeli, eğitim çalışmaları değerlerini kay betmeden sürdürülmelidir. 3u amaçla kapatılan veya kapasitelerinin al tında çalıştırılan ve su kaynaklarına yakın yerlerde bulunan Ziraat lieslek Liselerinden yararlanılmalıdır. Daha da önemlisi bu okullara gerekli eleman ve ekipman sağlamak suretiyle Su Ürünleri Meslek Li seleri haline dönüştürülmeleri sağlanmalıdır. Ayrıca her konuda oldu ğu gibi su ürünleri konusunda da başarıya ulaşmanın yolu bilimsel a- raştırmalardır. 3u bakımdan su ürünleri kaynaklarımızdan en yüksek yararı sağlamak ve üretimimizi kısa sürede artırmak için ülkemizin ulaşım, ekolojik, hidrobiyolojik ve coğrafi özellikleri dikkate alı narak bölgesel su ürünleri araştırma merkezleri kurulmalıdır. 3u ku rumlar ile stoklarımız tesbit edilerek avlanabilir miktarları belir lemeli, doğal stokları takviye etmeli, ekonomik değeri yüksek türle rin üretim ve ıslahını yapmalı, üretimde ballanılan araçların kullan ma usul ve esaslarıyla en az özellik ve koşulları tesbit edilmelidir. - Su ürünleri konusunda sürekli bir yayın çıkarılarak bu konu ile ilgili orijinal çalışmalar, derlemeler, tercümeler ve haberler bu ya yında toplanmalıdır. Yine bu doğrultuda olmak üzere teknik elemanlar ve yöneticilere yönelik olarak kitaplar hazırlanıp yayınlanmalı ve bu alandaki sorunlara ışık tutup gelişmeleri hızlandırmak ve teşvik ama cı ile panel ve sempozyumlar düzenlenerek buralarda sunulan tebliğ ve raporlar yayınlanmalıdır. Konu ile ilgili her türlü çalışmayı bün yesinde toplayacak bir dokümantasyon merkezi oluşturularak, beslen medeki yerini ve değerini anlatacak, tüketim alışkanlığını kazandıra cak biçimde yayınlar ve tanıtıcı programlar hazırlanmalıdır. - Bölge pazarlarının ihtiyaçları göz önüne alınarak modem balıkha neler inşa edilmelidir. Bu balıkhaneler, su ürünlerinin istenilen şekilde değerlendirilmesini, satışını, işlenmesini, muhafazasını, dağıtımını mümkün kılmak ayrıca av teknelerinin araç ve gereçlerinin ulaşım vasıtalarının bakım ve onarımını sağlayacak atelyeleri ve - 145 -balıkçıların sosyal ihtiyaçlarını karşılayacak tesisleri bünye sinde barındırmalıdır. Mevcut 'balıkhanelerin ise bu tür eksik likleri giderilmelidir. Bunun 3ercekl3stirilaesia.de merkezi ve mahalli idarelerin yardımından yararlanılmalıdır. ~ Yurt çapında soğuk zincir sisteminin yetersizliği ve pazarla ma işlevlerinin yerine getirilmesindeki aksaklıklar üretilen balığın tüketiciye ulaşmasını engellemekte, bunun sonucu olarak balık avcısı ürünün bol olduğu zamanlarda ancak bozulmadan sata bileceği kadarını denizden çıkarmakta, olanağı bulunmasına kar şın daha fazla avlanmaya yönelmemektedir. Sira avlanan balık ya kalandıktan sonra hemen muhafaza edilmemesi halinde çözülmekte dir. Balığın küçük derecelerde dondurulmasında hücre öz salgıla rı kristaller halinde donmakta ve hacim genişlemesi olmadığından cidar yırtılmaktadır. 3ğer balık -45 C'de dondurulur ve -25 C'de muhafaza edilirse tabii vasfını kaybetmemekte ve bu durumda de vamlı alıcı bulabilmektedir. Dolayısı ile soğuk zincirin yetersiz olması üretim artışını önlediği gibi iç bölgelerin su ürünlerin den yeterince yararlanmasınıda engellemektedir. Bunun için soğuk zincirin bir an Önce kurulması gereklidir. Su ürünleri çabuk bozulmaktadırlar. Su ürünlerinin bozulma dan, dökülmeden az yer kaplayarak ve düzgün yerleştirilerek yük lenmelerini, taşınmalarını ve depolanmalarını sağlayabilmek için koruyucu ambalajlama üzerinde titizlikle durulmalı ve her üründe olduğu gibi su ürünlerinde de standart bir ambalajlamaya gidilme si gereklidir. Ayrıca iç bölgelerdeki tüketicilerinde su ürünle rinde yeterli miktarda istifade edebilmesi için balıkçılığı geliş miş ülkelerde olduğu gibi onu isteyen tüketiciye istenilen zamanda, istenilen şekilde ve istenilen yerde ulaştırılabilmesi için birbi rini izleyen bir seri pazarlama faaliyetlerinin devamlı ve kesin tisiz olarak sağlanması gerekmektedir. - Su ürünleri gıda kontrolü hizmetlerinde etkinlik sağlanabilmesi için tek bir kuruluş bünyesinde toplanması sağlanmalı, söz konusu hizmeti düzenleyen uygulamalarına işlerlik ve etkinlik sağlayacak yasal düzenlemeler günün koşullarına uygun hale getirilmelidir. Ayrıca su ürünleri yasası ile yürütme organına verilen görevlerin gerektiği şekilde yürütülebilmesi ve uygulamanın daha etkin hale - 146 -getirilebilmesi iQin sözü edilen yasanın hükmü olan `Su Ürünleri Teş kilat Yasası` bir an önce gıka rı İmalı dır. Teşkilat yasasıyla kuruluş gerektiğinde işletmecilik yapabilecek yatırım gücüne sahip döner ser mayeli ve bu konuda çalışan teknik elemanları aynı çatı altında top layan statüye kavuşturulmalıdır. Bunun yanında su ürünleri alanında yatırım yapacak kişiler bürokratik açıdan büyük engellerle karşılaş maktadırlar. Günümüzde dünyanın birçok ülkesi bakanlık düzeyinde ba lıkçılık teşkilatı kurmuştur. Ülkemizde de en az müsteşarlık düzeyiü- de Başbakanlığa bağlı bir teşkilat oluşturulmalıdır. Bugün bir su ü- rünleri yatırımı yapılacağı zaman Tarım Orman ve Köyişleri Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı, Kültür Bakanlığı gibi birçok bakanlığın görüşü a- lınmaktadır. 3u ürünleri yatırımcılarına gerekli kolaylığı sağlamak ve bu alanda yatırımı özendirmek için ilgili Bakanlıklardan uzman düzeyinde birer elemanla, üniversitelerin su ürünleri alanında uzman olan öğretim üyelerinden oluşacak bir komisyon kurulmalıdır. Bu ko misyon yukarıda kurulmasını istediğimiz müsteşarlığın bünyesinde ol malıdır. Komisyon, hangi denizlerimizde ne tür balık yetiştirilebi- leceğini ve kıyılarımızda nerelerde bu tür yatırımların yapılabile ceğini tespit etmek için gerekli araştırmalar yaptırmalıdır. Bunun için balıkçılığı gâlişmiş ülkelerin teknolojisinden yararlanılabile ceği gibi, İstanbul ve Dokuz Eylül Üniversitelerinin Su Ürünleri Ens titülerinden yararlanılabilinir. Bu sayede su ürünlerine yatırım ya pacak müteşebbis çeşitli bakanlıklara baş vurmak yerine sadece bu müsteşarlığa başvurmak suretiyle yatırımı gerçekleştirme ^ olanağına kavuş turulabilir. Bu tür bir teşkilatlanmanın gerçekleştirilebilmesi, su ürünle ri üretimini artıracağı gibi, kalkınma planlarında hedef aldığımız kişi başına düşecek su ürünleri miktarınında gerçekleşmesi çabukla şacaktır. - Tüketimi ülkemizde mümkün olmayan ve büyük çoğunluğu ihraç edilen ürünlerin üretimlerinin değerlendirilmelerine önem verilmeli ve de ğerlendirme konusunda gerekli teknoloji transferi sağlanmalıdır. Ayrıca ülkemizde büyük miktarda üretilen hamsi, istavrit, mezgit gibi balıkları dış pazarlara sunabilmek için bu pazarlarla ilgili tüketici talebi, fiyat, standardizasyon ve ambalajlama v.b. bilgi- - 147 -lere gereksinim vardır. Bu bilgilerde dış temsilciliklerimiz kana lıyla temin edilebilir ve hangi tür su ürünlerinin ihracatının ger çekleştirilebileceği etüdü yapılabilir. Bu yapılırken dış pazarla ilgili devamlı bilgi akışı sağlanmalı ve su ürünlerimizin dış ülke lerde tanınmasına olanak verecek reklam, propaganda v.b. tanıtımlar devlet kanalı ile gerçekleştirilmelidir. Bu ihracatımızın gelişmesi ni önemli ölçüde etkileyecektir. - Su ürünlerinin üretimden başlamak üzere değerlendirme ve pazarla-` ' ma devrelerinde etkin bir kontrol sisteminin oluşturulması, tespit edilen kural ve kaidelere uyulması, bu konuda özel yetiştirilmiş teknik personel ile sağlanmalıdır. Ayrıca su ürünleri ihracatının geliştirilmesi ve süratle yapılabilmesi için mevzuatta gerekli ko laylıklar sağlanmalıdır. - Bir diğer konu ise denizlerimizde trolle avcılığın yasaklamaları yapılırken mesafeler denizlerimizin özelliklerine göre yapılmamış tır. Örneğin bazı kıyılarımızda yasaklanan saha dışında bile avlan ma yapılsa, trolle avlanma balık yuvalarını alıp götürmekte keza bazı kıyılarımızda ise yasaklanan saha içersinde kalan yerde bile avlanma yapılsa trol avcılığının balık. yuvalarına zararı dokunmamak tadır. 3u, kıyılarımızın farklı derinliklerde olmasından kaynaklan maktadır. Bu nedenle trolle avlanmaya yasak konulacak sahaları sap tamak için denizlerimizin dip haritaları çıkartılmalı ve derinlik durumlarına göre bu yasak sahalar tespit edilmelidir. - Su ürünleri alanında yatırım yapacak kişileri ve kooperatifleri devlet desteklemeli ve teşvik etmelidir. İhracatta uygulanan ver gi iade oranları artırılmalıdır. Bunun yanında su ürünleri üreti cilerinin kooperatifleşmeleri teşvik edilmeli ve bu üretim değer lendirme ve pazarlamaya yönelik entegre projelerin özel kolaylık lar ile kre dilendi rilmesi sağlanmalıdır. - Kooperatif ve birlik üyelerinin, araç ve gereçlerinin sosyal si gortalar kapsamına alınmaları sağlanarak kooperatifçiliğin geliş tirilmesine özendirilmelidir. Ayrıca kooperatif ve birlik bünyeler rindeki üyelerin yurtdışı ihtiyaçlarını temin ederek, üyelerine - 148 -karsız verebilecek organizasyona kavuşturulmalıdır. - Devlete ait bulunan su ürünleri kaynaklarından avcılık yada suni üretime uygun olanlar, kiralanmasında kooperatif ve birliklere ön celik tanınmasına karşın, Türkiye'de su ürünleri kooperatifleri ge?- nelde yetiştiricilik yoluyla üretimden ziyade oldukça riskli olan avcılık yoluyla üretim yapmaktadırlar. Bu riskin azaltılması ancak modern araç ve gereçlerle mümkündür. Bu modern araç ve gereçleri sağlamak için büyük sermayeye gereksinim duyulmaktadır. Bunu ger-!`!' ! çekleştirmekse ancak sayıca az fakat ortak sayısı fazla ve serma ye açısından çok güçlü kooperatiflerin oluşturulmasıyla mümkündür» Bu nedenle devlet bu tür kooperatiflerin oluşturulmasını teşvik et melidir. - Ülkemizde deniz ve içsularda doğal olarak su ürünleri üretimi sınırlı olduğundan, üreticilere ve kooperatiflere kullandırılan kredilerin faiz oranları düşürülmelidir. Ayrıca su ürünleri üreti cileri kullanabilecekleri kredilerden azami ölçüde yararlanabilme leri için teminat kolaylıkları getirilmelidir. - Ülkemizde su ürünlerinin fiyatlarında ve pazarlama sisteminde istikrar sağlanabilmesi için gelişmiş ülkelerin uyguladığı gibi özel taban fiyat uygulama sistemi getirilmelidir. - Ülkemizde su ürünleri avcılığı faaliyetlerinde kullanılan araç ve gereçlerle su ürünleri üretiminde kullanılan araç ve gereçlerin ülkemizde imalatının ve sanayisinin geliştirilmesi özendirilmeli dir. - Bir uygulama modeli olarak incelediğimiz yatırım için ise şunla rı söyleyebiliriz. İlk defa yumurtadan yavru balık yetiştirerek denizde ağ kafes lerde çipura balığının üretimini gerçekleştirmiştir. Fakat nemiz çipura yavrularının ilk on gün beslenmelerinde çok önemli olan plak- tonlar, tesiste yeterli miktarda üretilemediği için bu yemlerin bir kısmı balen yurt dışından ithal edilmektedir. Bu da maliyetle rin yükselmesine neden olduğu gibi işletmeyi az bir oranda da olsa dışa bağımlı kılmaktadır. Bu yüzden işletme yoğun bir biçimde ilk - 149etapta kendi ihtiyacı olan plaktonu üretip, dışa bağımlılıktan, kur tulmak istemektedir, Bu henüz gerçekleşmemesine rağmen elde edilen sonuçlara göre bu yıl sonunda işletme bu amacına ulaşacaktır. Daha sonra işletmenin gelecek yıllarda plakton üretimini artırıp diğer işletmelerinde bu tür yem ihtiyacını karşılamayı planladığı belir lenmiştir. Yatırımın mali analizlerinden ve organizasyonundan da anlaşı lacağı Gibi yatırım rant bir yatırımdır. Bu alanda yatırım yapa caklara iyi bir örnektir. Bunun yanında yatırımın Gerçekleşebilme si bize Sge ve Akdeniz kıyılarının kültür balıkçılığına ne denli elverişli olduğunu ispatlamıştır. Ayrıca Bge Bölgesinde kişi başı na düşen su ürünleri miktarını az bir oranda da olsa yükselttiği gibi, genelde ürünün büyük bir kısmı turistik tesislerde tüketilme sinden dolayı, ülkemize dolaylı olarakta olsa döviz girdisine kat kısı olmuştur. Ancak bu tür yatırımların küçük müteşebbislerce gerçekleştirilmesi olanaksız olduğu görülmektedir. Ülkece su ürünlerinden gelişmiş ülkeler düzeyinde istifade e- debilmemiz için, yukarıda caydığımız tedbirlerin yanında devlet bu tür yatarımlarm gerçekleşmesinde gerekli kolaylık ve desteğin ya nında büyük müteşebbisleri bu alanda yatırım yapmaya özendirecek olanaklar sağlamalıdır. Ayrıca devlete ait su ürünleri kaynakları nın kiralanmasında da bu tür yatırım yapan müteşebbislere günün ko şullarına ve ekonomik gelişmelerine uygun olarak daha uzun dönem ler için kiralama hakkı tanımalıdır. Ülkede bu tür yatırırımlarm çoğalması hem istihdam alanının artmasinafhemde ülkece dengeli beslenmemize katkısı olacaktır. - 150 -