Karatepe kilim dokumaları

Abstract

SONUÇ ÖZET YARGI VE ÖNERİLER Karatepe, kilim dokumacılığında yurt içi ve yurt dışında açtığı sergilerle önde gelen merkezlerden birisidir. Adana il sınırları içinde yer alan Karatepe `nin kooperatifçilik çalışmaları ile kilimlerin pazarlanması, dokumacılara ekonomik açıdan katkıda bulunmaktadır. Karatepede el dokumacılığı ile ilgili yaz ılı kaynakların olmayışı, bölge özelliklerinin kesin çizgilerle belirlenmeyişi, bu konuda yeterli sayıda araştırma yapılmamış olması düşündürücüdür. Karatepe kilim dokumaları, üzerindeki motifleri ve renkleriyle bir bütün olarak bölgedeki Yörük ve Türkmen ailelerin en zengin malzemelerinden birisidir. Bu nedenle Karatepe kilim dokumaları sanat değeri olan, motif, renk ve sembollerin taşıdıkları anlamlarıyla her bakımdan incelenmeğe değer eserlerdir. Kilim dokumaları günlük hayatta kullanılan, gündelik ev eşyaları arasında yer almaktadır. Bu bakımdan korunması, saklanması güç olan bu dokumaların büyük bir kıs mı eskitilerek yok olmaktadır. Zamanla eskiyen kısımlar kesilip atılarak, sağlam kısımlarından, küçük yaygılar, 224heybe ve minderler yapılmaktadır. Bunlarda kullanılamaz hale geldikten sonra atılmaktadırlar. Bu durum eski örneklere ulaşabilmek bakımından araştırmacıları sınırlamakta dır. Bölgede yörüklerin göçebeliği bırakmaklarıyla geleneklerin değişmesi sentetik maddelerin birçok tabii mal- zeminin yerini alması, kilim dokuma sanatını giderek azal tan etkenler arasında sayılabilir. Kilim dokumacılığında, en önemli unsurlardan biriside boya ve boyacılıktır. Bitkisel boyacılığın kökleri, çok eski yıllara dayandığı halde artık unutulmaya başlanmıştır. Kullanılan boyalar genellikle, sentetik olarak hazırlanan anilin ve alizerin boyalardır. Bazı bitkilerden, günümüzde sadece kilimlerde kullanılan sentetik boyaların terbiyesi için yararlanılmak tadır. Gelişen teknoloji ile Karatepe'de kök boyaların yerini anilin ve alizerin boyaların alması, değişen estetik anlayış doğrultusunda, kazanç sağlamak amacıyla, ihtiyaçtan doğan noel ağacı, noel baba gibi (örn. no: 26,27) farklı kültür çevrelerine ait motiflerin kullanılmaya baş laması, kullanılan renk sayısında azalma, bu sanat dalının, olumsuz yönde değişikliğe uğradığını göstermektedir. Deflemenin yapıldığı Adana ili, Kadirli ilçesi Karatepe köyünde kilim dokuması yapan kişilerin, ihtiyaca göre desenleme yaptıkları, eski örneklere göre daha az sayıda motif kullandıkları göz önüne alınınca bu halk226 sanatının motif ve renklerinin giderek değişime uğradığı ortaya çıkmıştır. Bu araştırmada, bölge ile ilgili tanıtıcı nitelikte genel bilgiler, el dokumaları konusunda teorik bilgiler, ulaşılabilen kaynaklar taranarak verilmiş, araştırma ya konu olan Karatepe kilim dokumaları tanıtılmıştır. Araştırmada Karatepe köyü merkez olarak alınmıştır. Derlenen kırk bir örnek, gözlem fişlerinden alınan çeşitli bilgilerin, daha sonra ilgili tablolara dökümleri yapılarak sunulmaya çalışılmıştır. Süsleme ve diğer el sanatlarında olduğu gibi kilim dokumacılığında da seçilen konular-, bitkisel, nesneli, figürlü, sembolik, geometrik bezemeler şeklinde sıralana bilir. Karatepe kilim dokumalarında da başta sembolik, geometrik ve nesneli bezemelerin meydana getirdiği konuların, özgün ve soyut bir anlatımla gerçekleştirildiği görülmüştür. Konu açısından gerek anlam yüklü motifler, gerek aynı mesajı ileten motifler arasında Anadolu'nun diğer yörelerinde karşılaşılan kilim örneklerinde de konu ve motif benzerlikleri dikkati çekmektedir. Kilimlerde biçimlendirme açısından daha çok soyut r formlarla bezemelerin sunulduğu gözlenmiştir. Tekniğin zorlaması ile soyutlaşmış, geometrik formlarla bezenmiş kilimler, kendine özgü bir biçimde yalın bir ifade ile yansıtılmıştır. Kilimlerde geometrik biçimler veya çok227 stilize edilmiş sembolik bezemeler dikkati çekmektedir. Biçimlendirme bakımından ortak yönler, geometrik birimler den faydalanılarak, soyut bir anlatımla kullanılışları, sıralı tekrarlar ve simetrik düzenleridir. Dekoratif niteliklerin ağır bastığı bütün örnekler de, geometrik ve soyut bir çok motiflerin zamanla sembolik anlamlarını kaydedip, basit bir süs motifi haline gelmesi ve belki de bu şekillerin ne anlamı olduğu, niçin kullanıldıkları hiç düşünülmeden süslemek amacıyla kullanıldığını, yapılan incelemeler açıkça göstermektedir. 44 renk skalasının görüldüğü kilim dokumalarında, eski ve yeni örneklerde kullanılan ortak renkler, kırmızı, beyaz, siyah ve mavidir. Turuncunun eski örneklerde çok sık kullanıldığı gözlenmesine rağmen yeni örneklerde pek rastlanmamaktadır. Ayrıca yörük kilimler iride bordo, Türkmen kilimlerinde kırmızı tonlarının daha fazla kullanıldığı görülmektedir. Kompozisyonu oluşturan motifler ise ya tekrarlamalı sular şeklinde veya birbirinden kopuk tek tek serpme motifler Olarak tasarlanmıştır. Orta kısımda kullanılan motiflere ve kompozisyonlarına göre de kilimlere adlar verilmiştir. Kompozisyonda yüzeyin dikdörtgen oluşu göz önüne alınarak, kenar bordurlerin de dikey ve yatay motifler düzgün atlamalı sıralamalarla veya bağlantılı tekrarlamalarla yerleştirilmiştir.228 Yapılan çalışmalarda, kilim dokumaların, motif ve kompozisyonlarının aile yapısı içinde, yaşam biçimlerine ve geleneklerine bağlı olarak geliştiği düşünülmektedir. Motiflerin geometrik düzeni, belirli bir anlatıma yönelik değerlendirilmesi, sembollere, tılsımlara bağlı bir inancın paralelinde oluşturulduğu izlenimini bırakmaktadır. Kadirli, Karatepe yöresinde eski tarihli kilim örneklerinde atkı yüzlü ilikli, iliksiz, kontürlü kilim teknikleri yaygın olarak kullanılmakta, kenetleme ve eğri at kılı teknikler daha az sayıdaki örneklerde görülmektedir. Yeni yapılan örneklerde ise genellikle atkı yüzlü ilikli kilim tekniği kullanılmaktadır. Kilimler deki bazı motiflere verilen adlar, anlamları halkımızın hayal gücü, gelenekleri ve nazar, evlilik, ölüm gibi çeşitli inanışları yansıtması açısından ilginçtir. Eski bir gelenek anlayışı içinde yaşlı kişiler, herhangi bir kar beklemeksizin, dokuma yaygı ve seccadelerini öldükten ; sonra toplum yararına bağış olarak camilere vermektedirler. Tarihi ve sanat değeri yüksek olan bu yaygılar, camilerimizde zengin bir kaynak oluşturmak tadırlar. Araştırmacılar ve etnologlar tarafından, el dokumalarımızın ne durumda olduğu araştırılıp incelikleri anlaşılırsa, kültür mirasımızın korunmasında ve geleneğin sürdürülmesinde büyük yardımları olabilir.229 Elde edilen verilere dayanılarak, Karatepe kilim dokumalarının tanınması ve özelliklerinin uzun yıllar bozulmadan sürdürülebilmesi için renk ve kompozisyonlarının, motiflerin biçim ve anlamlarının, kullanılan-sembol verimlerin tesbit edilerek değerlendirmesinin yapılması gerekmektedir. Bu araştırmanın sınırlılığı içinde sergilemeye çaba harcanılan kültür mirasımızın ve yaşayan kültürümüzün bu ünitesi daha detaylı araştırılmalı, incelenmeli ve bölge atlasları oluşturulmalıdır. Böylece kaybolmaya yüz tutmuş bu kültür mirasından gereği gibi yararlanılmalı ve günümüz el dokumacılık sanatı örnekleri belgelenmelidir. Karatepe kilimlerinin motif ve renk zenginliği göz önüne alınarak, bilimsel araştırma ve teknikleri ile araştırma, inceleme ve belgelemeye Anadolu'nun diğer yörelerinde de zaman geçirmeden başlanmalıdır. El dokumacılığında faaliyet gösteren kilim kooperatiflerine desen sağlayan devlet kuruluşlarınca, ileri ye dönük arşiv çalışmalarına yönelinerek geleneği yaşatan orjinal örneklerin çizimli kataloglarının gerçekleştirilmesi sağlanmalıdır. Ekonomik koşullar ve çevre faktörlerindeki değişiklikler nedeniyle motiflerde ortaya çıkacak dejenarasyona bir ölçüde engel olabilmek amacıyla bu tür çizimlerin, sanat eğitimi yapan kurumlar tarafından ger çekleştirilmesi ve dokumacılar tarafından kullanılması yaygınlaştırılmalıdır. Bu tür çalışmalar ulusal ve evren sel kültürümüze katkıları bakımından önem taşımaktadır.230 Sonuç olarak Karatepe'nin dokumacılık alanında önemli sayılabilecek merkezlerden birisi olduğu söylene bilir. El dokumacılığının sürdürüldüğü bu merkezde görülen örneklerde farklı bölgelere ait kilimlerle olan ben zerlikler, araç, gereç, teknik, konu, renklendirme ve biçimlendirmelerde geleneksellik olarak nitelendirilebilecek bu durum, gelişen kültürle giderek değişmeler göstermektedir denilebilir,