Klasik Dönem Osmanlı toplumunda boşanma bağlamında Osmanlı sosyal tarihinin lise ders kitaplarında incelenmesi

Abstract

VI ÖZET `Klasik Dönem Osmanlı Toplumunda Boşanma Bağlamında Osmanlı Sosyal Tarihinin Lise Ders Kitaplarında İncelenmesi` Yahya ARAZ Çalışmanın iki ana amacı bulunmaktadır; Bu amaçlardan birincisi Klasik Donem Osmanlı Toplumunda boşanmanın nasıl meydana geldiğinin ortaya çıkartılmasıdır. Genel olarak yapılan çalışmalarda Osmanlı'da kadının arka planda kaldığı, haklarını arayamadığı, erkeklerin ağır baskısına maruz kaldığı, erkeklerin İslam Hukuku çerçevesinde `sınırsız` boşanma haklarına sahip olduğu iddia edilmektedir. Bu çalışma bu iddiaların çoğunun on yargılı olduğunu göstermektedir. Kadının haklarını gerektiğinde savunabilen, erkeğe karşı dirençsiz olmadığı, toplumun `aktif* bir üyesi olduğu kaynaklar ışığında elde edilen sonuçlar olmuştur. Özellikle maddi sebeplerden dolayı erkeklerin eşlerini istedikleri gibi boşayamadıkları, bu yüzden erkeklerin İslam Hukukundan kaynaklanan `sınırsız` diye nitelendirilen boşanma haklarının toplumsal bazda fazla bir anlam ifade etmediği söylenebilir. Bunun dışında karşılıklı anlaşma yoluyla gerçekleşen boşanmaların daha yoğun olduğu ifade edilebilir. Bu tür bir boşanmada kadın erkek üzerindeki mehir ve nafaka gibi maddi alacaklarından vazgeçmiştir. Çalışmanın ikinci amacını kaynaklar üzerinde yapılan araştırmalar neticesinde ortaya çıkan verilerin lise tarih ders kitaplarındaki sosyal tarih başlıkları altında işlenen konularla karşılaştırılması oluşturmaktadır. Ders kitaplarının önemli bir kısmı siyasi ve askeri gelişmelere ayrılmış durumdadır. Sosyal tarih başlıkları altında işlenen konular içerisinde kadın çok az oranda yer almaktadır. Verilen bilgiler ise Osmanlı Toplumunun çok kültürlülüğünü ve değişimlerini yansıtmaktan oldukça uzaktır. Bakıldığında, tarih dersvu kitaplarının kadın konusundaki bu yoksunluğunun en önemli sebeplerinden birisinin de, bu konularda, akademik anlamdaki çalışmaların yetersizliği olduğu görülecektir. Bu çalışma Seriye Sicilleri ve Şeyhülislam Fetvalarını temel alarak yapılmıştır. Seriye sicilleri, fetva, Osmanlı Toplumu, kadın, boşanma, evlilik, İslam Hukuku, tarih ders kitapları çalışmanın anahtar kelime veya kavramlarını oluşturmuştur.

vm SUMMARY `Study of Ottoman Social History in High School Textbooks in the context of Divorce in Classical Age Ottoman Society`. Yahya ARAZ The study has two main reasons. One of this two is to find out how divorce happened in the Classical Age Ottoman Society. Generally, various studies has shown that women were regarded as a secondary class people, were not able to preserve their rights, subjected to heavy pressure by men, and man had been claimed to have an `infinite` right to divorce in accordance with the Islamic Law. This study proves that most of this claims are prejudiced. Under the light of resources studied, the results obtained shows that women, when necessary, were able to claim their rights, had been resistant against men, and were active members of the society. Men were not able to divorce their wives as they had wanted to mostly due to economical problems; so it is possible to say that the so called `infinite` right of divorce coming from the Islamic Law did not socially mean much. However, it is possible to say that divorces mutually agreed upon were more likely to happen. In such kind of a divorce, woman has renounced some of her economical her rights such as mahr (dower) and maintenance. The second reason of this study is the comprasion of the data obtained through the resources sudied with the subjects taught in high school history textbooks under the title of social history. A huge portion of the textbooks reserved to political and military matters. Women has a small part in subjects studied under the title of social history. The information is given is guite far 4^ from reflecting the multi-cultural structure and alterations of the Ottomans' £g Society. It is nat difficult to see that one of the main reasons of this poverfy^J*IX about the subject of women in history textbooks is due to insufficient academic research on this subcejt matter. This study has been based on Judicial Registers and Fetvas of Şeyhülislam. Judicial registers, fetva, Otoman Society, woman, divorce, marriage, Islamic Law, history textbooks are the key words and terms of this case study.