İşletmelerde yenileme, genişleme ve modernizasyon yatırımlarının özelliklerine göre değerlendirilmesinde kullanılacak sayısal yöntemlerle ilgili bir model önerisi

Abstract

Yatırım literatüründe, genel anlamda yatırımlar iki ana grupta ele alınmaktadır. Bunlar; yeni yatırımlar ve mevcut tesisler üzerinde yapılan yatırımlardır. Ülkemizde planlı dönemden günümüze kadar yatırım uygulamalarında ve bu uygulamaların değerlendirilmesinde sürekli yeni yatırımlar öncelik kazanmıştır. Bunun sonucunda ise yeni yatırımlarla ilgili proje modelleri ve değerlendirme teknikleri geliştirilmiştir. Oysaki istatistiklerde, mevcut tesisler üzerinde çeşitli yatırımların yeniden yapıldığı ve bu oranının küçümsenemeyecek düzeyde olduğu görülmektedir. Bu yatırım tiplerinde yüksek oranda yer alan ve uygulamada en çok geçerli olan üç yatırım tipi; yenileme (ikame), genişleme (tevsi) ve modernizasyon yer almaktadır. Tezimizin konusu bu üç yatırım tipinin temel özelliklerinin belirlenerek, bu özelliklere uygun biçimde sayısal yöntemlerle değerlendirme modellerini geliştirmektir. Gerek dünyada ve gerekse ülkemizde yenileme, genişleme ve modernizasyon yatırımlarına gidilirken hangi değerlendirme yöntem ve tekniklerinin kullanılacağı konusunun belirgin olmadığı, farklı metodlar kullanıldığı ve bu metodların yatırımın amacına yönelik modelleştirilmesi konusunda netlik olmadığı görülmektedir. Yurt içi ve yurt dışı kaynak ve araştırmalarımızdan elde edilen veriler ve uygulamalar sonucu çalışmamızın odak noktasını, amacımıza yönelik bir sentez ile ilgili yatırımların kararlarında geçerli olabilecek ve olumlu sonuçlar verebilecek sayısal yöntemlerin modelleştirilmesi ve çeşitlendirilmesi oluşturmuştur. Tezde, üç yatırım tipi özet olarak üç aşamada ele alınmıştır. Birinci aşama; yatırımın nitelikleri ve amaçlarıdır. Yatırım kararında gerçekçi bir karara ulaşabilmek için yatırım tipinin nitelikleri ve yatırımcının amaç ve199 beklentilerine uygunluğu önemli bir yaklaşımdır. Bu yönden çalışmamızın birinci aşamasında her yatırım tipinin çok yönlü kapsam ve özellikleri belirgin biçimde ele alınmıştır. Yatırımcı, yatırım tipinin bu niteliklerini dikkate alarak amaçlarına göre değerlendirmeye gitmelidir düşüncesi öncelik kazanmıştır. İkinci aşama; değerlendirmede gözönüne alınması zorunlu işlemlerin bir bütün halinde hazırlanmasıdır. Özellikle bu aşama, teknik yöntemlerin uygulanacağı işlem ve konuları belirgin hale getirdiğinden ihmal edilmemesi gereken bir çeşit kılavuz niteliğinde olan bir yaklaşımdır. Üçüncü aşama; modelde kullanılacak sayısal yöntemlerin belirlenmesidir. Bu aşamada amaç, yatırımcının yatırımdan beklentisine cevap verecek teknik modelin kurulması ve bu modelin uygulamasını sağlıklı ve gerçekçi kılacak sayısal formül ve yöntemlerin geliştirilmesidir. Örneğin; yatırımcının bu yatırım tiplerinden beklentisi maliyeti düşürmek, karı artırmak ya da zamanı ekonomik kullanmak olabilir. Bu üç beklentiye cevap verecek teknik yöntem ve formüllerin geliştirilmesiyle yatırım kararının gerçekçi ve sağlıklı biçimde verilmesi mümkündür. Analizlerimizde yatırımcının, yatırımdan beklentilerinin gerçekleşebilmesi için çok yönlü değerlendirmelere ihtiyacı olduğu konusu gözönüne alınmış ve her beklentiye uygun sayısal yöntemler geliştirilmiştir. Sonuç olarak bu çalışmamızda, üç yatırım tipi, nitelikleri, teknik parametreleri ve bu parametrelerin değerlendirilmesi ve özelikle de tezin ağırlık noktası kabul edilebilecek sayısal yöntemler geliştirilmeye çalışılmıştır.

Investment literature evaluates investments in two main groups which are new investments and investments on existing facilities. In our country, new investments always gained priority in investment applications and evaluation of these applications are subjected since the planned period (i.e. early 1960s). As a result, project models and evaluation techniques developed for new investments. On the other hand, statistics show that an important rate of investments is made on existing facilities. These types of investments include three common and most widely used investment types, namely renewal (substitution), extension (enlargement) and modernization. The subject of the thesis is to determine the basic principles of these three types of investment and develop numerical evaluation models. Both in our country and in the world, prior to renewal, extension and modernization investments, it is seen that it is not certain which evaluation methods and techniques will be used; different methods are used and it is not clear whether these methods are modeled towards the purpose of investment. As a result of data and application we gained from our domestic and abroad literature review and investigation; a synthesis towards our goal with modeling and diversifying numerical methods that will be valid for investment decisions and will give positive results forms the focus point of our study. In the thesis, the three types of investments are briefly evaluated in three phases. The first phase is the qualifications and purpose of the investment. In order to be able to reach a realistic result on investment decision, the qualifications of the type of the investment and its compatibility with the goal and expectations of the investor is an important approach. Therefore, at the first phase of our study, multi directional content and201 specifications of each investment type are significantly evaluated. The idea that the investor should make an evaluation parallel to his goal by taking into consideration these specifications of the investment type gained priority. The second phase is the preparation of the procedure that must be taken into consideration as a whole. Especially this phase, in which technical methods will be used and process subjects will become certain, is a guiding approach that should not be neglected. Third phase is the determination of the numerical methods to be used in the model. The purpose at this phase is setting up a technical model that will meet the expectation of the investor from the investment, and development of numerical formulas and methods that will make the application of the model sound and realistic. For example, the expectation of the investor from that type of investment may be decreasing costs, increasing profit, or using time more efficiently. Development of technical methods and formulas which will meet these three expectations will make it possible to make a realistic and sound investment decision. In our analysis, we took into consideration that the investor needs multi dimensional evaluations in order to make his expectations from the investment become real, and we developed technical methods that are suitable for each expectation. As a result, in this study; three types of investment, their qualifications, their technical parameters, and evaluation of these parameters and especially development of technical models, which can be accepted as the main point of the thesis, are studied.