13. ve 15. yüzyıllar arası halk şiirinde gelenek ve eğitim

Abstract

Bu çalışmanın amacı 13. ve 15 yüzyıllar arası halk şiirinde gelenek ve eğitim unsurlarını incelemektir. Çalışmanın başında öncelikle İslamiyet Öncesi ve İslâmiyet Sonrası Türk Edebiyatı hakkında bilgi verilmiş, tasavvuf, tasavvufun Anadolu'daki etkisi ve tarikatlar konusu üzerinde durulmuştur.Araştırmanın devamında sırasıyla 13., 14. ve 15. yüzyıllarda Anadolu'da genel siyasi ve sosyal görünüm incelenmiş, bunlar hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiştir. Ayrıca bu yüzyıllarda dikkati çeken, Hacı Bektâş-ı Velî, Yunus Emre, Said Emre, Âşık Paşa, Hacı Bayrâm-ı Velî, Seyyid Nesîmî, Kaygusuz Abdal, İbrahim Tennûrî, Eşrefoğlu Rûmî gibi şairlerin hayatı ve edebi yönleri üzerinde durulmuştur.Çalışmanın sonraki bölümünde ?Halk Şiirinde Gelenek? konusu ayrıntılı olarak irdelenmiş, 13. ve 15. yüzyıllar arasında belirlemiş olduğumuz halk şairlerimizin şiirlerinde gelenek konusu araştırılmıştır. Bu araştırma sonucunda 13. ve 15. yüzyıllar arasında incelemiş olduğumuz şairlerde ?Mahlâs Kullanma Geleneği?nin ilk örnekleri görülmüştür. Bunun yanı sıra ?Bade İçme? geleneğinin örneği değişik bir şekilde sadece Kaygusuz Abdal'da görülür. ?Usta-Çırak? geleneğinden hareketle mürid-mürşid ilişkisine şiirlerinde yer veren Yunus Emre, Nesîmî ve Kaygusuz Abdal olmuştur. Sadece Yunus Emre'nin Risâlet'ün Nushiyye adlı eserinin sonlarındaki bir beyitte ?Tarih Düşürme? geleneğinin izlerine rastlanılmıştır. ?Nazire Yazma Geleneği?nin ilk örneği XIII. yüzyılda Yunus Emre'nin Ahmed Yesevî'nin bir şiirine yazdığı nazirede görülür. XIV. yüzyılda Said Emre ve Âşık Paşa ile XV. yüzyılda da İbrahim Tennûrî, Yunus Emre'nin birer şiirine nazire yazmışlardır. Âşıklık geleneklerinden biri olan ?Dedim-Dedi Tarzı Şiir Söyleme Geleneği?nin örneğine XV. yüzyılda İbrahim Tennûrî'nin bir dörtlüğünde rastlanılmış; ayrıca yine bu yüzyılda Eşrefoğlu Rûmî'nin bir şiirinin tamamen bu geleneğe örnek teşkil ettiği tespit edilmiştir. Âşıklık geleneklerinden ?Âşık Karşılaşmaları, Askı-Muamma Geleneği ve Saz Çalma? geleneklerinin örnekleri ise XIII. ve XV. yüzyıllar arasındaki incelenmiş olan şairlerin şiirlerinde görülmemiştir. Çalışmanın bu bölümünde ek olarak XIII. ve XV. yüzyıllar arası incelenmiş olan halk şairlerinin şiirlerinde etkileşim konusuna değinilmiş; dikkati çeken noktalar madde başlıkları halinde sıralanmıştır.Çalışmanın bu bölümünde ise XIII. ve XV. yüzyıllar arasında belirlenmiş olan, yukarıda da isimleri geçen, halk şairlerinin şiirlerinde eğitim konusu incelenmiş, o dönem insan eğitiminde ?Din, Tasavvuf ve Genel Ahlâk Anlayışı? olmak üzere üç ana başlığın ön plana çıktığı görülmüştür. Bunlar altında alt başlıklar belirlenip, ulaşılan bulgular sınıflanarak yorumlanmıştır.Sonuç olarak bu çalışma bize, halk şiiri geleneklerinin hepsinin olmasa da bir kısmının ilk örneklerinin XVI. yüzyıldan daha önce görüldüğünü ortaya koyar. Çalışmada örnekleri verilen bu kullanımlar daha sonraki zaman süreci içerisinde gelenek halini alacaktır. Çalışma ayrıca o dönem toplumunun insan eğitimine bakışı ile ideal insanda olması gereken nitelikleri de ortaya koyar. Bu sayede o dönem toplumunun insana ve insan eğitimine bakış açısı, önerdiği insan modeli de ortaya konulacaktır.Anahtar Sözcükler: Halk Şiiri, Tasavvuf, Eğitim, Ahlâk

The aim of this study is to analyze the tradition and educational elements in folk poetry between the 13th and 15th centuries. In the beginning of the study, information on Turkish Literature before and after the Islamic Religion is presented, and there has been focus on Sufism, the effect of Sufism in Anatolia and on religious order.Later in the study, the general political and social outlook in 13th, 14th and 15th centuries was analyzed, and detailed information has been presented in the study. Furthermore, attention was paid to the lives and the literary facets of poets who attracted attention in those centuries such as Hacı Bektâş-ı Velî, Yunus Emre, Said Emre, Âşık Paşa, Hacı Bayrâm-ı Velî, Seyyid Nesîmî, Kaygusuz Abdal, İbrahim Tennûrî, Eşrefoğlu Rûmî.In the part of the study, the subject ?Tradition in Folk Poetry? was analyzed in detail, the subject of tradition in poems of our Folk Poets who were chosen from the poets between 13th and 15th century was investigated. As a result of this research of the selected poets between 13th and 15th centuries, the first examples of ?The tradition of using pseudonyms? were found. Moreover, the example for ?Drinking? tradition (a tradition which means the poet drinks a cup of drink from a more wise man in his dream to fall in love and write poems) was found differently only in Kaygusuz Abdal. The tradition of ?Master ?apprentice?, which means the poet mentions his master in his poems, was found in the poems of Yunus Emre, Nesîmî and Kaygusuz Abdal. In the work of Yunus Emre, ?Risâlet'ün Nushiyye?, traces of the tradition of ?Composing a chronogram to commemorate a date? was found only in a verse at the end the work. The first example of ?The Tradition of Writing Nazires? was encountered in the nazire of Yunus Emre which he wrote for the poem of Ahmed Yesevi in XIII. century. In XIII, XIV and XV. centuries, İbrahim Tennûrî, Said Emre and Âşık Paşa wrote a nazire for one of Yunus Emre?s poems. A sample for ?Tradition of I said-he said style of Poem Writing? which is one of the minstrelsy traditions was encountered in one of İbrahim Tennûrî?s stanzas in XV. century; in addition, in this century, it was found that one of Eşrefoğlu Rûmî?s poems was entirely written with this tradition. The minstrelsy tradition samples for ?Troubadour encounters, Love Enigma Tradition and Playing Reed? were not encountered in the poems of the poets who were selected among XIII. and XV. centuries and analyzed in this study. In this part of the study, additionally, the subject of interaction was dealt in the poet works analyzed between XIII. and XV. centuries, and important points were listed in headings.In the part of this study, the subject of education was analyzed in the poems of the poets mentioned above, who were selected among the folk poets between XII. and XV. centuries, and three main topics as ?Religion, Mystic and Understanding of General Morality? were found as important elements in human education in that period. Subheadings were determined under these headings, and the findings were discussed by classification.Consequently, this study showed that the first samples of folk poetry traditions, not all but some, were seen before XVI. century. The usages of these examples in this study will turn into traditions after some time. Also, the study puts forward the view on human education of the society and the necessary elements in an ideal person in that period. In this way, the view of human and human education and suggested human models in the society in that period will be introduced.Key words: Folk Poetry, Mystic, Education, Moral