Kazak ve Nogay Türkçesi yazı dillerinde tasvir fiilleri

Abstract

ÖZET Bu tezde Kazak ve Nogay Türkçesi yazı dillerindeki tasvir fiilleri tespit edilerek; bu fiiller kullanılış ve işlev bakımından karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Tasvir fiilleri; şekilce zarf-fiil kuruluşundaki bir asıl fiilin, bir yardımcı fiile bağlanması sonucu meydana gelmektedir. Yardımcı fiil, kendisinden önceki asıl fiilin gösterdiği durum veya hareketi tasvir eder, çeşitli bakımlardan onun yapılma şeklini gösterir. Her iki lehçede toplam 27 tasvir fiili tespit edilmiş ve incelenmiştir. Kazak ve Nogay Türkçesinde tasvir fiilleri; -A/-y ve -(I)p olmak üzere başlıca iki zarf-fiil ekiyle oluşturulmaktadır. Buna göre -A/-y zarf-fiil ekiyle yapılan tasvir fiillerinde kullanılan yardımcı fiiller şunlardır: Kazak Türkçesi: Al-, bar-, basta-, ber-, bil-, jat-, jazda-, jönel-, jür-, kel-, ket-, kör-, otır-, qoy-, sal-, şıq-, tasta-, tur-, tüs-. Nogay Türkçesi: Al-, bar-, ber-, bil-, bol-, kel-, ket-, qoy-, tur-, yat-, yaz-, yür-. -(I)p zarf-fiil ekiyle yapılan tasvir fiillerinde kullanılan yardımcı fiiller şunlardır: Kazak Türkçesi: Al-, baq-, bar-, ber-, bit-, bol-, jat-, jiber-, jür-, kel-, ket-, kör-, otır-, öt-, qoy-, sal-, şıq-, tasta-, tur-, tüs-. Nogay Türkçesi: Al-, bar-, basla-, bil-, bol-, kel-, ket-, kör-, oltır-, qara-, qoy-, sal-, şalıs-, şıq-, tasla-, tur-, yat-, yiber-, yöne-, yür-. Tasvir fiillerinin kullanıldığı asıl fiiller listeler hâlinde verilmiştir. Kazak Türkçesinde tasvir fillerinin kullanılışı Nogay Türkçesine göre daha fazladır. Genellikle iki fiille kurulan tasvir fiilleri; Kazak Türkçesinde üç, dört, beş hatta altı fiille kurulabilmektedir. 403

ABSTRACT In this dissertation, the descriptive verbs in the written languages of Cossack and Noghay Turkish were found and comparatively studied in terms of usage and function. The descriptive verbs are formed by connecting a main verb which is in the form of a verbal adverb to an auxiliary verb. The auxiliary verb describes the case or action denoted by the preceding main verb and indicates its method of formation in various ways. In both dialects, a total of 27 descriptive verbs were found and studied. The descriptive verbs in Cossack and Noghay Turkish are formed by two verb-adverbial suffixes such as -A/-y and -(I)p. In this case, the auxiliary verbs used in the descriptive verbs formed by -A/-y suffix are as follows: Cossack Turkish: AI-, bar-, basta-, ber-, bil-, jat-, jazda-, jönel-, jür-, kel-, ket-, kör-, otır-, qoy-, sal-, şıq-, tasta-, tur-, tüs-. Noghay Turkish: Al-, bar-, ber-, bil-, bol-, kel-, ket-, qoy-, tur-, yat-, yaz-, yür-. The auxiliary verbs used in the descriptive verbs formed by -(I)p suffix are as follows: Cossack Turkish: Al-, baq-, bar-, ber-, bit-, bol-, jat-, jiber-, jür-, kel-, ket-, kör-, otır-, öt-, qoy-, sal-, şıq-, tasta-, tur-, tüs-. Noghay Turkish: Al-, bar-, basla-, bil-, bol-, kel-, ket-, kör-, oltır-, qara-, qoy-, sal-, şalıs-, şıq-, tasla-, tur-, yat-, yiber-, yöne-, yür-. The main verbs used with descriptive verbs are listed. The usage of descriptive verbs in Cossack Turkish is greater than it is in Noghay Turkish. The descriptive verbs that are usually formed by two verbs can be made by three, four, five or even six verbs in Cossack Turkish. 404