Günlük gazetelerin dilinde eksiltili anlatımlar ve bunların ilköğretim Türkçe ders ve öğrenci çalışma kitaplarına yansıması

Abstract

Günlük gazetelerde çok sayıda eksiltili anlatım örneği bulunmaktadır. Bu durum, Türkçenin anlatımı kısaltma eğiliminin gücünü ortaya koymaktadır.01.07.2010 tarihli Zaman ve Posta gazetelerinin ikisinde de eksiltili anlatımların kullanım örneklerinin haber türlerine göre en çoktan en az orana doğru dizilişinde paralellik bulunmaktadır.Bazı eksiltili anlatım türleri, kimi haber türlerinde daha yoğun olarak görülmektedir. Bu durum, genel olarak haber türlerinin çeşitli özelliklerinden kaynaklanmaktadır. İncelenen gazetelerdeki eksiltili anlatımların yoğunlaştığı haber türleri aşağıda belirtilmiştir:`Bazı dilcilerin takısız ad takımı olarak kabul ettiği önad takımlarında önad yapım öğesinin düşmüş olmasından kaynaklanan eksilti` türünün en çok `bulmacalar`da, `ilanlar`da, `kültür-sanat haberleri`nde, `röportajlar`da, `reklamlar`da, `spor haberleri`nde, `yaşam haberleri`nde görülmesi, bu haber türlerinde betimleyici anlatımın yoğunlaşmasından kaynaklanmaktadır.`Kesir sayı önadlarının iç yapısında bulunan önad yapım öğesinin düşmesinden kaynaklanan eksilti` türünün en çok `ekonomi haberleri`nde görülmesi, bu haber türünün yüzdeli sayısal verilerin sıkça kullanılmasındandır.`Öğeleri yer değiştirmiş olan sıra sayı önadlarında +(İ)ncİ ekinin düşmesinden kaynaklanan eksilti` türünün en çok `televizyon haberleri`nde görülmesi, bu tür eksiltinin kanal adlarında yoğunlaşmasındandır.`İyelik takımlarında belirten düşmesinden kaynaklanan eksilti` türünün en çok `ilanlar`da, `röportajlar`da, `astroloji köşesi`nde, `şiir köşesi`nde, `köşe yazıları`nda, `sağlık haberleri`nde görülmesi gizli belirtenli iyelik takımlarının (özellikle gizli belirtenli birinci ve ikinci kişi iyelik takımlarının) bu haber türlerinde daha yoğun olarak kullanılmasından kaynaklanmaktadır.`Kısaltmalar`ın en çok `ilanlar`da, `spor haberleri`nde, `ekonomi haberleri`nde ve `reklamlar`da görülmesi kısaltılmış biçimleri kalıplaşmış olan sözcük veya sözcük öbeklerinin bu haber türlerinde daha yoğun olarak kullanılmasındandır.`Gizli özneli tümce` daha çok birinci ve ikinci kişi anlatımın kullanıldığı `röportajlar`, `astroloji köşesi`, `şiir köşesi`, `köşe yazıları`, `sağlık haberleri` gibi haber türlerinde görülmektedir.`Yüklemde eksilti (eksiltili tümce)`, daha çok yargının (yüklemin) okuyucu tarafından tamamlandığı, okuyucunun dikkatinin çekilmek istendiği, çarpıcı anlatımın önemli olduğu `ilanlar`, `şiir köşesi` gibi haber türlerinde görülmektedir.`Tümce değerindeki ilan, afiş, duyuru sözleri vb.ndeki eksilti` de, daha çok okuyucunun dikkatinin çekilmek istendiği, çarpıcı anlatımın önemli olduğu `reklamlar`, `ilanlar` gibi haber türlerinde görülmektedir.`Kısaltma öbekleri`nin en çok `ilanlar`da görülmesi kalıplaşmış ifadelerin bu haber türünde sık olarak kullanılmasındandır. `Belirtisiz ad takımı biçiminde oluşan birleşik adlarda ya da belirtisiz ad takımlarında yabancı dillerin etkisiyle belirtilen öğedeki iyelik ekinin düşmesinden kaynaklanan eksilti` daha çok kurum, kuruluş, işyeri, marka adlarının yaygın olarak kullanıldığı `ekonomi haberleri`nde ve `reklamlar`da; takım adlarının sıkça kullanıldığı `spor haberleri`nde, yer adlarının çok kullanıldığı `ilanlar`da, televizyon programı adlarının yer aldığı `televizyon haberleri`nde görülmektedir. Bu durum, söz konusu adların yabancı dillerin etkilerine daha çok maruz kalmasından kaynaklanmaktadır.`Yabancı dillerin etkisiyle belirten ile belirtilenin yer değiştirdiği belirtisiz ad takımı biçiminde oluşan birleşik adlarda ya da belirtisiz ad takımlarında belirtilen öğedeki iyelik ekinin düşmesinden kaynaklanan eksilti` daha çok televizyon kanalı adlarının kullanıldığı televizyon haberlerinde ve kurum, kuruluş, işyeri, marka adlarının yaygın olarak kullanıldığı reklamlarda görülmektedir. Bu durum da, söz konusu adların yabancı dillerin etkilerine daha çok maruz kalmasındandır.`Çağdaş Türkiye Türkçesinin Yapısına Sinmiş Eksiltili Anlatımlar` bölümünde incelenen `Ses Düşmesi Olgusu`, `Bazı Sözcüklerin Zaman İçinde Eklere Dönüşmesi`, `i- Ekfiilinin Düşmesinden Kaynaklanan Eksilti`, `Çoğul Eki +lEr'in Düşmesinden Kaynaklanan Eksilti`, `İyelik Ekinin Düşmesinden Kaynaklanan Eksilti`, `Adlaşmış Önad Olgusu`, `Türkçedeki Fiilimsilerin Birden Çok Yargıyı Tek Tümcede Bildirerek Anlatımı Kısaltması Olgusu` Türkçenin tarihsel süreci içinde çok yaygınlaşıp, dilbilgisi kuralı haline gelmiş olan eksiltili anlatımlardır ve hatta bunların bazılarındaki eksiltilmiş kısımlar tamamlandığında, anlatım bozulmaktadır.İlköğretim 6., 7., 8. sınıf Türkçe ders ve öğrenci çalışma kitaplarında, etkinlikler içerisinde yer alan eksiltili anlatım konuları şunlardır: Ses düşmesi olgusu, `i-` ekfiilinin düşmesinden kaynaklanan eksilti, adlaşmış önad olgusu, Türkçedeki fiilimsilerin birden çok yargıyı tek tümcede bildirerek anlatımı kısaltması olgusu, iyelik takımlarında belirten düşmesinden kaynaklanan eksilti, kısaltmalar, üç noktanın kullanıldığı yerler, anlatımı kısaltmak amacıyla yapılan bağlama yanlışlıkları sonucunda ortaya çıkan anlatım ve tümce bozuklukları.İlköğretim 6., 7., 8. sınıf Türkçe ders ve öğrenci çalışma kitaplarında, günlük gazetelerin dilinde en çok kullanılan `önad görevinde kullanılan +E, +DE, +DEn, +lE durum ekli adlardaki önad yapım öğesinin düşmüş olmasından kaynaklanan eksilti`, `ilgeç öbeğinin bağlandığı ortacın düşmesiyle çekim ilgecinin düşürülen ortacın görevini yüklendiği eksilti`, `+E, +DE, +DEn, +lE +CE durum ekli adların bağlandıkları birleşik fiilin yardımcı fiilinin düşmesiyle bu durum ekli adların adı önada bağlama görevi yaptıkları eksilti`, `iyelik takımlarında belirten düşmesinden kaynaklanan eksilti`, `gizli özneli tümce`, `tümce değerindeki ilan, afiş, duyuru sözleri vb.ndeki eksilti` gibi eksiltili anlatım türleri işlenmemektedir.Anahtar Kelimeler: Eksilti, Eksiltili Anlatım, Söz Dizimi, Türkçe Dilbilgisi Öğretimi

Daily newspapers include many examples of elliptical expressions. This situation establishes strength of tendency of the Turkish language to abridge the expression.In both of 01.07.2010 dated Zaman and Posta newspapers, there are analogies with the elliptical expression usage examples from descending order of news types.Some elliptical expression types occurs with high density in some news types. This situation is generally based on varius attributes of news types. The news types which concentrates elliptical expressions are listed below:The fact that the type of `ellipse resulting from disappearance of adjective making element within adjective sets that some linguists consider as indefinite noun phrase` is mostly used in `crosswords`, `announcements`, `culture-arts news`, `interviews`, `advertisements`, `sports news`, `lifestyle news` is because such types of news include descriptive expression intensively.The fact that the type of `ellipse resulting from disappearance of adjective making element within fractional number adjectives` is most frequently observed in `economy news` is because this type of news often uses quantitative data with percentages.The fact that the type of `ellipse resulting from disappearance of the ordinal number adjective making suffix within ordinal number adjectives whose elements have changed places` is most frequently observed in `television news` is because such ellipse is frequently used to refer to names of TV channels.