Tabakalaşma olgusu analizlerinde kullanılan ölçekler

Abstract

ÖZET Modern toplumlarda bir yandan karmaşık işbölümünde görev ve sorumlulukların farklılaşması, diğer yandan maddi ve manevi kaynakların eşit olmayan dağılımı ve farklı yaşam standartları, sınırları gittikçe belirsizleşen toplumsal tabakaların tanımlanmasını zorlaştırmaktadır. Sosyologlar toplumsal tabakaları ampirik düzeyde belirlemek için Weber ve Marx'ın görüşlerinden beslenen iki temel yaklaşımla tabakalaşma ölçekleri geliştirmektedir: Birincisi; sosyoekonomik özellikler bakımından benzeyen grupları betimleyerek eşitsizliğin sonuçlarını sergilemek. İkincisi; eşitsizliğin kaynaklarını sanayi toplumunun iktisadi üretim süreçlerindeki ilişkiler temelinde gözlemleyip, bireylerin ve grupların yerini bu ilişkilerden yola çıkarak belirlemek. En fazla 70-80 yıllık bir geçmişi bulunan tabakalaşma ölçekleri, genel olarak, toplumdaki insanların meslek, gelir, eğitim vb. kriterlere göre sıralanması yoluyla geliştirilen mesleki prestij ölçekleri ve sosyoekonomik endekslerle, istihdam ilişkileri ve ekonomik menfaatler temelinde oluşturulan kuramsal sınıf şemalarından oluşmaktadır. Bu tez çalışmasında `tabakalaşma ölçekleri` olarak genel bir başlık altında toplanan bu modeller, modem toplumlarda tabakalaşma analizi için geliştirilen araçlar olarak düşünülmektedir. Toplumsal hareketlilik çalışmaları, tabakalaşma ölçeklerinin kullanıldığı alanların başında gelmektedir. Bireyin sosyal yaşantısında, içinde doğduğu ailenin özellikleri ve sağladığı imkanlar, şüphesiz bireyin toplumsal tabakalaşmadaki konumu açısından önemli bir unsuru oluşturmaktadır. Bu nedenlerle toplumsal hareketlilik çalışmaları tabakalaşma ölçekleri ile ilişkili olarak tez kapsamında ele alınmaktadır.

160 ABSTRACT As one aspect of modern societies, differentiation of functions and responsibilities in the division of labour, on the other hand inequal distiribution of material and non-material resources, and different standards of living make it difficult to define social classes having uncertain boundaries. In order to define social classes with empirical researches sociologists developed stratification scales with two approaches inspired by Weberian and Marxist perspectives: First approach is using some socioeconomic criteria in order to define outcomes of inequality with nominal categories. Second approach is using the relations in production and employment processes of industrial economic structure inquiring sources of inequality in order to define social classes. Development of stratification scales in empirical researches goes back to 1920s and they covered the prestige scales and socioeconomic indexes which define the strata according to some objective socioeconomic criteria e.g. occupation, income and education level of people and class schemas which are developed to define classes in terms of employment relations and economic interests. Under a general title of `stratification scales`, this thesis aims to introduce and to evaluate each empirical tool developing for stratification analysis of modern societies, with their theoretical assumptions and empirical frames in comparative perspective. Social mobility is the research area in which stratification scales are mostly used. Family backround and circumstances during childhood certainly effecttive in a person's social life and important in social standing and position in the stratification system. For these reasons, it is tried to give information about social mobility researches to some extent as relevant of the stratification scales.