XV. yüzyıl eğitim ve bilim çalışmaları bağlamında Akkoyunlu medreseleri

Abstract

ÖZET Akkoyunlular, XV. yüzyıl başlarında Doğu Anadolu, Azerbaycan ve İran'da kurulan bir Türk devletidir. 1403 ile 1501 tarihleri arasında yaklaşık bir asır hüküm süren Akkoyunlular, Karahanlılarla başlayan ve Selçuklularla gelişen Türk-İslâm kültürünün önemli bir temsilcisiydiler. Akkoyunluların, eğitim kurumları da tıpkı diğer kültür kurumları gibi bu süreçte oluşan kültürün bir görünümüydü. Moğol istilası sonrasında Yakın Doğu'nun şekillenme sürecinde kurulan Akkoyunlular, yoğun imar faaliyetlerinde bulunmuşlar, pek çok medrese inşa etmişlerdi. Özellikle meşhur Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan Bey, birçok medrese kurup dönemin tanınmış âlimlerini buralarda toplamıştı. Devrinin bilimsel canlığını yansıtan Akkoyunlu medreseleri, yeniden toparlanma sürecinin kurumları oldukları için kendilerinden önceki ve sonraki medreselerden birtakım farklılıklar göstermektedirler. Türk tarihi bir bütün olarak düşünüldüğünde sürecin önemli bir dönemine denk gelen Akkoyunlu himâyesi altında sürdürülen eğitim ve bilim çalışmalarının gerçekleştirildiği medreselerin bilimsel bir çalışma konusuna dönüştürülmesi gerekli görülmüştür.Bu çalışmada, medreselerin genel özellikleri, kuruldukları şehirler, komşu devletlerin medreseleriyle benzeşen ve ayrışan yönleri ile buralarda yetişen âlimlerin ilmî çalışmaları ve öğretilen bilim dalları ele alınmıştır.XV. yüzyıl bilim ve siyaset dünyasını yoğun olarak meşgul eden `Şiîlik-Sünnîlik` çekişmesinde Akkoyunlu medreselerinin durumunun da tartışıldığı bu araştırmada; söz konusu kurumların, başta Osmanlı İmparatorluğu olmak üzere Akkoyunlular'dan sonra kurulan Türk-İslâm devletlerinin medreselerine olan etkileri üzerinde de durulmuştur.Anahtar Kelimeler: Akkoyunlu, Eğitim, Medrese, Bilim, XV. Yüzyıl, Uzun Hasan Bey, Doğu Anadolu

ABSTRACT Aqqoyunlu (or White Sheep Turkomans) is a Turkish state established in the Eastern Anatolia, Azerbaijan and Iran in the early 15th century. Aqqoyunlu, having ruled for almost one century between 1403 and 1501, was one of the important representatives of Turkish-Islamic culture which started with Karakhanids and developed with Seljuks. The educational institutions of Aqqoyunlu were the manifestation of the culture that developed during this period, just like its other cultural institutions. Aqqoyunlu state, established in the process of shaping of the Near East after the Mongolian invasion carried out intense constructional activities, and built lots of madrasas. Especially renowned Aqqoyunlu ruler Uzun Hasan Bey founded lots of madrasas and gathered the well-known scientists of the time in these madrasas. Aqqoyunlu madrasas, reflecting the scientific vividness of the time, indicate some differences from the madrasas before and after them because they were the institutions of recovery period. It has been thought to be essential for these madrasas to be turned into scientific field of study, where educational and scientific studies were conducted under the hegemony of Aqqoyunlu state corresponding to an important part of the period when the Turkish history is considered as a whole.This study deals with the general features of madrasas, the cities where they were established, their aspects that are similar to or different from the madrasas of neighboring states, the scientific studies of the scientists having grown in there and the scientific branches being taught there.In this study where the situation of Aqqoyunlu madrasas was discussed in the conflict of `Shiism-Sunnism`, which highly concerned 15th century scientific and political World, the influence of the mentioned institutions over the madrasas of Turkish-Islamic states, established after the Aqqoyunlu state, especially the Ottoman Empire have also been emphasized.Key Words: Aqqoyunlu, Education, Madrasa, Science, 15th Century, Uzun Hasan Bey, Eastern Anatolia