Türkiye`de ders kitaplarında yurttaşlık: Cumhuriyet`in kuruluş yıllarından bugüne kavramsal dönüşüm

Abstract

Bu çalışma, Türkiye'de siyasal alandaki dinamiklerin etkisinde, ?yurttaşlık? kavramının ders kitaplarında nasıl ele alındığını ve evrildiğini; Cumhuriyet'in kuruluşundan günümüz Türkiye'sinde ulaştığı noktayı ders kitaplarındaki söylem çerçevesinde incelemeye çalışmıştır. Bu amaçla ders kitaplarında tanımlanan yurttaşların hakları ve ödevleri, özellikleri, kökeni, toplumsal cinsiyet ve kurulan karşıtlıklar çerçevesinde nasıl tanımlandığı; yönetenlerle yurttaşlar arasındaki farkın nasıl temsil edildiği belirlenen kategorilerle ortaya çıkarmayı hedeflemiştir. Kitaplarda yurttaşlık kavramının söylemsel öğelerle sabitlenmesi, neleri dışlayarak veya neleri bünyesine katarak inşa edildiği incelenmiştir. Çalışmada ders kitapları, tek parti rejiminin yerleştiği ve Latin alfabesinin kabulünden sonraki 1930-1950 yılları arası ilk dönem (kurucu dönem), 1950-1980 ikinci dönem, 1980-2007 son dönem olarak üç döneme ayrılmış; tüm dönemler içinde toplam 24 kitap söylem analizi/çözümlemesi yöntemi ile incelenmiştir.Çalışma, üç bölümden oluşmuştur. Birinci bölümde, dünyada ve Türkiye'de yurttaşlık kavramının oluşumu ve gelişimi; modern Türkiye'nin doğuşuna kaynaklık eden 19.yüzyıl Osmanlı İmparatorluğu'ndaki gelişmelerin tebaadan yurttaşa doğru evrilme süreci; Türkiye Cumhuriyeti içinde yurttaşlıkla ilgili gelişmeler ve ?Türk Tarih Tezi?, ?Türk-İslam Sentezi? düşünceleri tarihsel perspektif içinde ortaya konmuştur. Araştırmamızı kapsayan ikinci bölümde, 1930-2007 yılları arasındaki ders kitapları oluşturulan kategoriler çerçevesinde incelenmiştir. Sonuç bölümünde ise araştırma sonuçları değerlendirilmiştir.Türkiye'de vatandaşlık, 19.yüzyılda Osmanlı dönemindeki Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük ve sonrasında eklenen Batıcılık fikirleri etrafında biçimlenmiştir. Araştırmamız sonucunda, kökleri bu fikir hareketlerine dayanan iki ideolojik tasarımın Yurttaşlık Bilgisi ders kitaplarında yer aldığı görülmektedir. Bunlardan ilki, Türk Tarih Tezi; ikincisi ise 1950'lerde hissedilmeye başlayan 1980'lerden sonra kitaplarda açıkça görülen Türk-İslam Sentezi'dir. Her iki düşünce de vatandaşı, devlete tabi edilen bir ?özne? olarak kurgular. Yurttaşın varoluşunu, onu devlete bağlayan aidiyet duygusuyla anlamlandırması beklenir. 1980'den sonra yurttaşlık kavramı, Türk-İslam Sentezi'nin belirlediği ideolojik çerçevede tanımlanma eğilimine girer. Din olgusunun, hissedilir biçimde yurttaşlıkla ilgili argümanları belirliyor olması, 2000'lerden sonra İnsan Hakları'nın dersin adına eklenmesiyle birlikte geri adım atmış izlenimini verir. Fakat bu adla öğrenimde olan ders, 2007 yılından itibaren öğretimden kaldırılır.

This study aims to analyze how to deal and evolve the ?citizenship? concept in textbooks within the framework of expression in them, from the established of the republic to present under the dynamics in the political field of Turkey. To that end, how to explain of rights and tasks of citizens, features and routes of these were inspected and difference between governors and citizens and how to represent of them were exerted categorically. Fixing of citizenship concept by statement items and it was built with including and excluding factors were analyzed in textbooks. The textbooks were divided into three periods which was the first of it as between 1930 and 1950 that is after accepting of the Latin alphabet and settled of the single party regimen, the second one was between 1950 and 1980 and the last one was between 1980 and 2007. Twenty four textbooks were discourse analyzed totally for all periods.The study has three compartments. Formation and development of the citizenship concept in Turkey and in the world, evolving process from vassal to citizenship of the developments Ottoman Empire in 19th century that were basis for the founding of modern Turkey, developments of citizenship in Turkey and ?Hypothesis of Turkish History? and ?Turko-islamic synthesis? were betrayed in the first part within historical perspective. In the second part, textbooks of the period between 1930 and 2007 were analyzed within established framework of categories. Results of the research were evaluated in the conclusion part.Citizenship in Turkey was formed within the environment of the opinions of Ottomanism, Turkism, Islamism in the 19th century of Ottoman Empire and westernism which was added afterwards. It is seen that the two ideological designs took place in the textbooks of citizenship. The first of them is Turkish History hypothesis, the second one is Turko-islamic synthesis that was perceived in 1950s and seen obviously in the books after 1980s. Both of the ideologies designed the citizen as the subject that was dependent of the state. They interpreted the existence of a citizen as the sense of belonging. The concept of citizenship after 1980s was defined in the ideological framework of Turko-islamic synthesis. That the fact of the religions define the arguments related with citizenship with the name of ?human rights? added to the name of the lesson make feel that a pullback after 2000s. But it was removed from curriculum since 2007.