Osmanlı–İngiltere iktisadi-kurumsal ilişkileri: İzmir örneği (1838-1876)

Abstract

XIX. yüzyıl Osmanlı toplumu ve ekonomisi için topyekûn bir dönüşüm yüzyılıdır. Bu dönemde hızlanan Sanayi Devrimi Osmanlı ekonomisinin dışa açılma sürecini başlattı. Modern-merkezi bir devlet inşa sürecine giren Babıâli, bir yanda Avrupa kapitalizmi ile erken tanışan ve uyum sağlayan Balkanlar'da yükselen bağımsızlık hareketleri öte yanda ise Batı'nın artan askeri, iktisadi ve siyasi gücü karşısında gücünü ve etkinliğini koruyabilmek için bir dizi reformları gerçekleştirme yoluna gitmiştir. Bu reform süreci nihayetinde siyasi ve iktisadi kurumların hızla dönüşerek klasik dönemden daha farklı yapıların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu çalışma bu iktisadi dönüşüm sürecini, İzmir limanı ve gümrüğü örneği üzerinden Osmanlı Devleti'nin İngiltere ile olan iktisadi ilişkileri çerçevesinde ve bahsedilen sürecin en önemli aşamalarından olan Balta Limanı sonrası sürece odaklanarak inceleme hedefindedir. 19. yüzyılın ikinci yarısı olarak adlandırılabilecek bir dönemde ve uluslararası piyasalara 17. yüzyıl gibi erken bir dönemde açılmaya başlayan İzmir kentinde gerçekleştirilen Osmanlı – İngiliz iktisadi faaliyetlerinin niteliği, genişliği, bu faaliyetin neden olduğu zihniyet değişimleri, ticari ilişkilerde yer alan figürlerin iktisadi ilişkileri bu çalışmanın başlıca konularıdır. Bu çerçeve içerisinde yapılan çalışmada Osmanlı iktisat tarihi yazımı içerisinde yer alan Osmanlı Devleti'nin bu süreçte yarı-sömürge bir ekonomi konumunda olduğu gibi kabuller ele alınacaktır.

The nineteenth century was a period of total transformation for Ottoman society and economy. The Industrial Revolution, which accelerated in this period, started the process of opening the Ottoman economy. Babıâli/Sublime Porte, which initiated a modern-central state-building process, on the one hand, the rising independence movements in the Balkans that met and adapted early to European capitalism on the other hand, pursued a series of reforms to preserve its power and effectiveness against the increasing military, economic and political power of the West. This reform process ultimately led to the rapid transformation of political and economic institutions and the emergence of structures different from the classical period. In this study, this economic transformation process will be examined on the example of Izmir port and customs within the framework of the economic relations of the Ottoman Empire with Britain and focusing on the post-Balta Limanı process, which is one of the most important stages of the mentioned process. The main topics of this study are the quality and breadth of Ottoman-British economic activities in Izmir, which started to open to international markets as early as the 17th century, in second period of the 19th century, the mentality changes caused by this activity, and the economic relations of the figures in commercial relations. In the study conducted within this framework, the acceptances will be discussed as the Ottoman State, which is included in the Ottoman economic history writing, was in the position of a semi-colonial economy in this process.