Ana tanrıça kültünün sembolik ifadelerle günümüz heykel sanatına yansımaları

Abstract

Çıkış kaynağı `inanç` olan heykeli meydana getiren formsal yapının günümüzdeki oluşumları, tarihsel süreç içerisindeki farklı kültürlere ait biçimsel yaklaşımların kaçınılmaz bir parçasıdır. Primitif dönemlere kadar uzanan heykelin geçmişi, ilksel toplulukların doğada anlamlandıramadığı birtakım olaylara karşı vermiş olduğu tepki ve bunun sonucunda ortaya çıkan içgüdüsel yaklaşımla oluşturdukları idollere kadar gider. Bu toplulukların birtakım anlamlar yükledikleri biçimsel oluşumların dişi olarak seçilmiş olmaları kadının fiziksel yapısıyla bağdaştırılmış ve bereket simgesi olarak karakteristik; iri vücut hatlarına sahip, doğurgan ana tanrıça figürlerini oluşturmuştur. Tarihsel süreç içinde gözlemlediğimiz öykünmeci yaklaşımlar, ana tanrıça sembollerini, tarihöncesinden 20.yüzyıla kadarki `bereket, tapınım, inanç` misyonundan çıkarak, modern sanatta sadece estetik biçim oluşturma çabasına dönüştürmüştür. Sanatın doğasında var olan, ortaya çıkan eserin, oluşturulduğu yüzyılla, doğayla, içinde bulunduğu toplumla olan yakından ilişkisi, heykel sanatında da kendini göstermiş, tarih içerisindeki estetik algı değişkenliklerine rağmen geçmişin izlerini taşımaya devam etmiştir. Çalışmada bu bağlamda heykel sanatının ortaya çıktığı dönemler ve bu oluşuma sebep olan etmenler araştırılmış,çıkan sonuçtan hareketle bereket sembolü öykünmelerinin günümüz heykelindeki çeşitli oluşumları gözlemlenmiştir.Birinci bölümde heykel sanatının ortaya çıkışı ve teknik oluşumları, sembol kavramının ne olduğu ve çeşitleri araştırılarak sanattaki ve heykeldeki varoluşu incelenmiş, iletişimdeki rolü üzerinde durulmuş ve farklı tanımlarına yer verilmiştir. Kült kavramı tanımlanarak ana tanrıça kültünün doğanın mitik anlatım özellikleri olan toprak ananın verimliliği ve bereket inancı üzerinde durulmuş, bu inancın tarih öncesi ilksel toplulukları, arkaik dönem ilkçağ uygarlıkları ve sonraki dönem uygarlıklarından 20.yüzyıla kadar olan dönemi ve sonrasını etkileyiş şekli incelenmiştir. İkinci bölümde ana tanrıça kültünün plastik gelişimi ve biçimsel sembolik oluşumları ele alınarak özellikle dünyanın farklı bölgelerinde ortaya çıkanpaleolitik dönem venüslerinin karakteristik yapıları, benzeşen özellikleri incelenmiş, Neolitik dönemdeÇatalhöyük ve diğer höyüklerdeki buluntulara değinilerek ana tanrıçanın çıkış noktası olan Anadolu topraklarının, uygarlığın gelişimindeki rolü ve sanatsal veri zenginliğine vurgu yapılmış ve ana tanrıçanın; Frigya'da Kybele Hititlerde Arinnaya dönüşümü irdelenmiştir. Bereket kültünün üç boyutlu dişil sembolleri ve ortaya koydukları anlamları ele alınarak örneklerle gösterilmiştir. Devamında ise kybelenin modern çağa doğru bir inanç ve tapınım simgesi olmaktan çıkarak, sanat objesine dönüşümü ele alınmış, öykünmenin zaman içindeki rolü vesanatçı yapıtlarına yansıması, yeni üslup anlayışı ile oluşturulan kybele ve simgelerininmodern heykel biçimlerine dönüşümüörnek çalışmalarla incelenmiştir.Anahtar Sözcükler:İdol, Sembol, Kült, Öykünme

Current formations of the formal structure making up the sculpture, the origin of which is `belief`, are the inevitable parts of the formal approaches of the different cultures within the historical process. The origin of the sculpture, dating back to the primitive ages, goes back to the reaction of the primordial communities to a number of events in the nature which they could not interpret and to the idols that they formed through the instinctive approach arising from it. The fact that formal formations to which these communities ascribed several meanings were chosen from female beings is attributed to the physical structure of woman; it also paved the way for the figures of procreative mother goddess with big body lines and characteristics as the symbol of fertility. Mimetic approaches observed within the historical process have converted the symbols of mother goddess from their prehistoric mission for `fertility, worship, belief` till the 20th century into an attempt just to create an aesthetic form in modern art.The close relationship of the work with the age, with the nature and with the society in which it was produced has showed itself in the art of sculpture, as well, and has gone on carrying the traces of the past despite the variabilities in aesthetic perception within the history. The current study has been designed to investigate the periods in which the art of sculpture emerged and the factors that led to this formation; with the emerging conclusion in mind, various formations of the mimesis of fertility symbol in today's art of sculpture have been observed.The first chapter includes the examination of the emergence of the art of sculpture and its technique formations, the meaning of the concept of symbol and its types as well as its existence in sculpture; there is also a mention of its role in communication and different definitions of it. The concept of cult is defined; an emphasis is placed on the belief of the mother goddess cult in the productivity of mother earth and fertility as the mythic narrative qualities of the nature; an examination is made into the way this belief has affected the prehistoric primary communities, archaic period's ancient civilizations and the ensuing ones as well as the twentieth century and after.The second chapter deals with the plastic development and formal symbolic formations of the mother goddess cult; examines the characteristic structures and similarities of the Palaeolithic Venuses emerging in different regions of the world; mentions the antiques found in Catalhoyuk and other mounds in the Neolithic Age; emphasizes the role of Anatolian lands, the point of origin of mother goddess, in the development of civilization and the richness of artistic data; and thus analyses the conversion of mother goddess into Kybele in Phrygia and into Arianna in Hittites. Three-dimensional female symbols of the fertility cult and the meanings revealed by them are tackled and shown with examples. Then the transformation of Kybele from a symbol of faith and worship into an object of art towards the modern age is discussed; and finally, the role of mimesis in time and its reflection into the artist's works is examined with exemplary works, and so is the conversion of the Kybele and its symbols formed with a new style into modern sculpture forms.Keywords: Idol, Symbol, Cult, Mimesis