Gaziantep mevlevihanesi vakıf müzesinde bulunan kilimlerin tahlilleri

Abstract

Gaziantep, geçmişten günümüze kadar birçok medeniyetin yanı sıra Türk-İslammedeniyetlerine de ev sahipliği yapmıştır. Gaziantep‟in tarihi olarak mühim olmasındabulunduğu bölgenin önemi büyüktür. Mezopotamya gibi ilk uygarlıklara ev sahipliği yapanbölge; Akdeniz arasındaki konumu, aynı zamanda güneyden ve Akdeniz‟den doğuya vekuzeye giden yolların birleştiği bölgede oluşu sebebiyle bölgenin tarihini şekillendirmiştir.Mevlevi tarikatının temeli, Hz. Mevlana‟nın ebedi aleme doğuşundan sonra,sevenleri, sözleri, vaazları ve eserlerinden yarar sağlayanların bir araya gelmesiyle oğluSultan Veled önderliğinde atılmıştır. Bu tarikatı `Mevlevilik` olarak isimlendirmişlerdir.Mevlevihaneler, Mevlevi tarikatlarının sahip olduğu yapılardır. GaziantepMevlevihanesi inşa yapısıyla zaviye görünümlü bir mevlevihanedir. 1980‟li yıllarda halı,kilim, el yazması Kur‟an-ı Kerim, şamdan gibi teberrükât eşyaları ile dolmaya başlayanVakıflar Genel Müdürlüğü‟nün deposu, birkaç ilde Vakıf Müzeleri açma fikrini zorunluhale getirmiştir.Tarihi çok eski zamanlara dayanan `Dokumacılık`, insanın hayvan postlarını incederi, kiriş ve bağırsakla dikmeyi öğrenmesiyle birlikte başlamakta ve sonrasında hayvansalve bitkisel lifleri çekip bükerek iplik yapmasıyla devam etmektedir. Düz dokuma yaygı vehalı geleneği, Orta Asya‟da Türklerin yaşadığı bölgelerde ortaya çıkmış ve gelişimini bubölgede sürdürmüştür. Daha sonrasında Selçuklularla beraber Anadolu‟ya gelmiş ve buradagelişmeye devam etmiştir.Düz dokumalar arasında bulunan `kilim`, arkası ve önü aynı olan, çözgü ipliklerinindesen iplikleriyle kapatıldığı düz dokumalardır. Anadolu‟nun neredeyse her bölgesinde budokumalara rastlanmaktadır.Gaziantep Mevlevihanesi Vakıflar Müzesi‟nde bulunan kilimler 18-20. yüzyıllarıarasında tarihlendirilmektedir. Bu dokumalar geç dönem özelliği taşımaktadır. Kilimlermüzede teşhir salonu ve depoda olmak üzere 31 adettir.Müzede bulunan kilimler Konya, Kars, Malatya, Sivrihisar ve Bulgar-Göçmenyörelerinden olup, o yörelere özgü motifleri içermektedir. Bu dokumaların incelenmesindecinsleri, boyutları, teknikleri, motif, renk ve kompozisyon özellikleri incelenerek literatüregeçmesi amaçlanmıştır.Anahtar Kelimeler: Gaziantep, Orta Asya, Akdeniz, Dokumacılık, Mevlevihane,Müze, Kilim, Kompozisyon.

Gaziantep has hosted many civilizations as well as Turkish-Islamic civilizationsfrom the past to the present day. Gaziantep has significance because of the importanceof its location. Gaziantep hosting the first civilizations like Mesopotamia has shaped thehistory of the region because it is in the crossroads between the roads from the Southand Mediterranean to the East and the North.Mevlevi sect was founded by the son of Rumi, Sultan Veled after Rumi‟s passageto the eternal life by drawing together his lovers who had been benefited from hiswords, preaches, and works. This order was named as `Mevleviyeh`.Mevlevihanes (Mevlevi lodges) are the buildings that are owned by Mevleviyehsects. Gaziantep Mevlevihane were built as a zawiyah. When the storehouse of GeneralDirectorate of Foundations started to be filled up with rugs, carpets, hand-writtenQurans, and candlesticks in 1980s, it became necessary to found Foundation Museumsin some cities.Having a long history, `weaving` has started when people learned to stitch theanimal hides using thin leather and intestine, and continued by making thread bytwisting animal and herbal fibers. Flat weaved rugs and carpet tradition emerged amongthe Turks living in Central Asia, and developed there. Then, it was brought to Anatoliaby Seljuk Turks, and improved here.The rugs have the same faces where the warp threads are covered by designthreads. It is possible to see these kinds of weaves in almost every corner of Anatolia.The rugs in Gaziantep Mevlevihane Foundations Museum are dated back to 18th-20th centuries. These rugs have the late period characteristics. The total number of rugsis 31, which are both in exhibition hall and the store.The rugs in the museum are from Konya, Kars, Malatya, Sivrihisar, and thelocations where the immigrants from Bulgaria lived, and the rugs have the motifspertain to these regions. The purpose of this study was to examine these weaved rugs interms of types, sizes, techniques, qualities, motifs, colors, and composition properties.Keywords: Gaziantep, Central Asia, Mediterranean, Weaving, Mevlevihane,Museum, Rug, Composition