Trakya Bölgesine uygun arpa (Hordeum vulgare l. emned) çeşitlerinin belirlenmesinde genotip x çevre ilişkileri üzerine araştırmalar

Abstract

m ÖZET DOKTORA TEZİ TRAKYA BÖLGESİ'NE UYGUN ARPA (Hordeum vulgar e L. emend) ÇEŞİTLERİNİN BELİRLENMESİNDE GENOTİP x ÇEVRE İLİŞKİLERİ ÜZERİNE ARAŞTIRMALAR Sedat GÜLTAŞ Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Kayıhan Z. KORKUT Jüri Prof. Dr. Kayıhan Z. KORKUT (Danışman) Prof. Dr. Temel GENÇTAN (Üye) Doç. Dr. Önder ÇAYLAK (Üye) 1993-1994 ve 1994-1995 ekim yıllarında, Edirne Merkez (Trakya Tarımsal Araştırma Enstitüsü Araştırma Alam),Tekirdağ Merkez (Bağcılık Araştırma Alanı) ve Bursa Karacabey (Karacabey Tarım İşletmeleri Araştırma Alanı)'de tesadüf blokları deneme desenine göre 4 tekrarlamalı olarak yürütülen bu araştırmada; üçü altı sıralı, 8'i iki sıralı olmak üzere toplam 11 arpa çeşidi kullanılmıştır. Bu çeşitler: Tokak-1 57/37, Yıldırım, Erginel-90, Cumhuriyet-50, Bülbül-89, Hamidiye-85, Sladoran, Balkan-96, Barbarousse, Efes-1, Efes-3'tür. Bu çeşitlerde; tane verimi (kg/da), anasap uzunluğu (cm), başak uzunluğu (cm), başakta tane sayısı (adet) ve başakta tane ağırlığı (g) özellikleri yönünden stabiliteleri ve çevrelere karşı uyum yetenekleri: Wricke (1962), Finlay ve Wilkinson (1963), Eberhart ve Russell (1966), Perkins ve Jinks (1968), Baker (1969), Shukla (1972) ile Francis ve Kannenberg (1978) tarafından önerilen stabilite yöntemleri kullanılarak tahmin edilmiştir. İki yıl üstüste ve üç çevrede kurulan denemelerde, bu özellikler bakımından çevre ve yıllar üzerinden birleştirilmiş varyans analizi; çeşit, çevre ve yıl üzerinden oluşturulan iki yanlı tablodan, çeşit x çevre interaksiyon etkisi (ekovalans değeri), regresyon katsayısı, regresyondan sapma kareler ortalaması, varyans, varyasyon katsayısı gibi ölçütler tahmin edilmiş ve elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibi özetlenmiştir.IV 1. Varyans analizleri sonucunda tane verimi özelliğinde yıl, anasap uzunluğu özelliğinde yıl, çeşit x çevre ve çeşit x çevre x yıl, başakta tane sayısı özelliğinde yıl önemsizdir. Tane verimi özelliğinde çeşit x yıl, anasap uzunluğu özelliğinde çevre, başakta tane sayısı ve başakta tane ağırlığı özelliğinde çeşit x çevre x yıl interaks iyonları % 5; bunların dışında tüm özelliklerde çeşitler, çevreler ve yıllar ile çevre x yıl, çeşit x yıl, çeşit x çevre, çeşit x çevre x yıl interaksiyonları % 1 olasılık düzeyinde önemli bulunmuştur. 2. İncelenen özellikler bakımından tahmin edilen stabilite parametrelerinin değerlendirilmesinden, tüm çevreler için belirli bir çeşidin önerilemiyeceği ve her çevre için farklı çeşitlerin önerilmesi gerektiği sonucuna varılmıştır. 3. Araştırmada kullanılan stabilite yöntemlerine göre yapılan değerlendirmede tane verimi özelliği bakımından; Bülbül-89, Balkan-96 çeşitlerinin performansları denemelerin yürütüldüğü tüm çevrelerde yüksek olmuştur. Anasap uzunluğu ve başak uzunluğu özellikleri bakımından Finlay ve Wilkinson (1963) ve Eberhart ve Russell (1966)'ın regresyon katsayısı haricinde tüm parametreler bakımından Yıldırım en stabil çeşittir. Başakta tane sayısı özelliğinde Wricke (1962)'nin stabilite parametresine, Perkins ve Jinks (1968), Baker (1969), Eberhart ve Russell (1966), Shukla (1972)'nın stabilite parametrelerine göre Yıldırım en iyi adaptasyonu göstermiş, en stabil çeşittir. Başakta tane ağırlığı özelliğinde çeşit ortalamalarına ve stabilite parametrelerine göre yapılan değerlendirmede Barbarousse çeşidi en yüksek adaptasyonu göstermiş, en stabil çeşittir. 4. Tüm özellikler bakımından kullanılan stabilite yöntemleri birbiri ile aynı sonuçları vermemiştir. Fakat, bazı çeşitler hemen her stabilite yönteminde ortaya çıkmıştır. Bu sonuç bize o çeşitler hakkında iyi bir fikir sağlar. Çeşit ortalaması genel ortalamanın üzerinde yer alan çeşitlerin uygulanan stabilite parametrelerine göre uyum yeteneği yüksek ve stabil çeşitler olarak ortaya çıkmadıkları ve ortalaması en yüksek olan çeşidin uygulanan stabilite yöntemleri sonucunda stabilite sıralamasında ilk sırayı almadığı belirlenmiştir. Seleksiyon yapılacak ise çeşit ortalamalarının stabilite parametreleri ile birlikte değerlendirilmesi uygun olacaktır. Anahtar Kelimeler: Arpa (Hordeum vulgare L. emend), genotip x ı çevre interaksiyonu, adaptasyon, stabilite, stabilite parametreleri, çevre indeksi, iki yanlı çizelge, birleştirilmiş varyans analizi çizelgesi, genotip.

SUMMARY Doktora Thesis STUDIES ON GENOTYPE X ENVIRONMENT INTERACTIONS IN DEFINING THE SUITABLE BARLEY VARIETIES FOR THRACE REGION (Hordeum vulgare L. emend) by Sedat GÜLTAŞ Universty of Thrace Graduate School of Natural and Applied Sciences Deparment of Field Crops, Tekirdağ, Türkiye Supervisor: Prof. Dr. Kayıhan Z. KORKUT Jury Prof. Dr. Kayıhan Z. KORKUT Prof. Dr. Temel GENÇTAN (Üye) Doç. Dr. Önder ÇAYLAK (Üye) Twelve barley genotypes nature and exotic originated were used in this reserch that was conducted in randomized block design with 4 replications at Edirne Center (Thrace Agricultural Research Area),Tekirdağ Center (Viticulture Research Area) and Bursa Karacabey (TİGEM Agricultural Research Area) in 1993-1994 and 1994-1995. These genotypes are, Tokak- 157/37, Yıldırım, Erginel-90, Cumhuriyet-50, Bülbül-89, Hamidiye-85, Sladoran, Balkan-96, Barbarousse, Efes-1 and Efes-3. Adaptation ability on location of genotypes with respect to grain yield, plant heigh, spike length, number of grain per spike, grain yield per plant were demonstrated according to stability parametres of Wricke (1962), Finlay and Wilkinson (1963), Eberhant and Russell (1966), Perkins and Jinks (1968), Baker (1969), Shukla (1972) and Francis and Kannenberg (1978), Multiple variance analysis were made on data collected from the trails that were carried out in there location for a period of two years. Effects of genotype x environment interactions (ecovalance value), regression ceofficient, mean square devition from regression, varience, variation coefficient and order of genotype means were estimated thourgh to way table which were prepared on locations and years. The results so obtaiend were summarized as follow.VI 1. As the results of variance analysis; for grain yield and number of grains per spike year is insignificant. In plant height trait, year, variety x environment and variety x environment x year are insignificant. The variety x year interaction in grain yield, environments in plant heigt and variety x environment x year interactions in number of grain per spike and grain yield per spike traits are significant at level % 5, all interactions at level % 1. 2. From the evaluation of the examined characters the decision reached is that different varieties should be offered for each environment. 3. For grain yield, the methods of stability which was used in research the performances of Balkan-96 and Bülbül-89 have became very high in all environments. For height plant and spike lenght, Yıldırım variety was determined as the most stable genotype on all environments in respect to parameters given by Wricke (1962), Perkins and Jinks (1968), Baker (1969), Shukla (1972) and Francis and Kannenberg (1978). For height plant according to Finlay and Wilkinson (1963), Eberhart and Russell (1966) regression value (bi) :Hamidiye-85 is the variety showing the highest adaptation. For spike lenght according Finlay and Wilkinson (1963), Eberhart and Russell (1966), Perkins and Jinks (1968), Baker (1969) Barbarousse is the genotype which showed the highest adaptation. For number of grain per spike according to Wricke (1962), Eberhart and Russell (1966), Perkins and Jinks (1968) and Shukla (1972) Yıldırım is the most stable genotype. For grain yield per spike according to Wricke (1962), Eberhart and Russell (1966), Perkins and Jinks (1968), Baker (1969), Shukla (1972) and Francis and Kannenberg (1978) Barbarousse is the most stable genotype. According to Finlay and Wilkinson (1963), Eberhart and Russell (1966), Perkins and Jinks (1968) and Baker (1969) regression value Erginel-90 has showed the highest adaptation ability. 4. In all studied characters, stability parameters have not given the same results. However, some varieties were shown each stability parameter. Such as variety Bülbül-89, variety which give the most stable variety. Although variety Balkan-96 has less yield than Bülbül-89, is the most stable variety. Key Words: Barley {Hordeum vulgare L. emend), genotype x environment interaction, adaptation, stability, stability parameters, environmental index, two way table, multiple variance analysis table, genotype.