Serbest ticaret ve çevre: Türkiye üzerine bir inceleme

Abstract

Serbest ticaret, mal ve faktör hareketlerinin önündeki engellerin kaldırılmasısonucunda ulusal piyasalarla uluslararası piyasalarla bütünleşmesi sürecidir. Busürecin ekonomik etkilerinin yanı sıra sosyal ve çevresel etkilerinin de olduğu ortayaçıkmıştır.Ticaret ve çevre etkileşimi, birbirinden farklı iki ana unsurdan oluşmaktadır.Bunlardan ilki; ticaretin serbestleşmesi sürecine katılmakla birlikte, bu sürecingetireceği olumsuzluklardan sakınmak isteyen ülkelerin, çevre politikasını ticarethareketlerini engelleyici olarak kullanmasıdır. Diğeri ise, ticaretin serbestleşmesisürecine katılan ülkelerin (özellikle az gelişmiş ülkelerin) bu süreçte çevresorunlarında karşılaştığı problemlerdir. Serbestleşme sürecinde ülkeler nispetenkirlilik yoğun sektörlerde uzmanlaşabileceği gibi, temiz endüstrilerde deuzmanlaşabilecek, doğal kaynakların aşırı kullanımına yönelebilecekleri gibi,optimal kullanıma da yönelebileceklerdir. Bu etkilerden hangisinin gerçekleşeceği,ticaretin serbestleşmesi sürecinde ortaya çıkacak; ölçek, ürün kompozisyonu, teknik,gelir-tüketim, ulaştırma ve yönetim etkilerine bağlı olarak şekillenmektedir.1970'li yılardan itibaren, çevresel kaygılarda yaşanan artışla birlikte,ülkelerin çevre standartlarını yükseltme eğilimleri belirmiş ve çevreyi korumayayönelik olarak girişimlerde bulunmuşlardır. Türkiye de, çevre koruma ve çevrekalitesini arttırmaya yönelik olarak özellikle 1980'li yıllardan sonra önemli adımlaratmıştır.Türkiye'de ticaretin serbestleştirilmesi sürecinde, gerek kompozisyonetkisinden kaynaklanan nedenlerle, gerekse uluslararası sözleşmeler çerçevesindeuygulanan düzenlemelerle, 1990'lı yıllardan itibaren imalat sanayi ihraç mallarınınkirlilik yoğunluğunun azalma eğilimine girdiği hesaplanmıştır. Bu durum, özelliklefinansal serbestleşme sürecinde çevreye daha duyarlı bir üretim yapısının ortayaçıktığını ifade etmektedir.

Free trade is the process of integration of national markets with internationalmarkets as a consequence of removing the barriers for goods and factor movement.Nevertheless, it has been pointed out that this process has also social andenvironmental effects as well as economic effects.The interaction between trade and environment consists of two main differentcomponents. The first one is that some countries, which participate in liberalizationof trade but try to avoid from the disadvantageous effects of this process, use theirenvironment policy against trade flows. The second one is the existence of problemsthat the countries -especially less developed countries- which take part in theprocess face.In the liberalization process, countries may specialize in pollution-dense-sectors just as clear-sectors, and may tend to overuse the natural resources just asoptimum use. The effect which will be realized comes into scene in the process oftrade liberalization according to effects of scale, composition of products, method,income-consumption, transportation, and management.Along with the increase in environmental concern after the 1970s, countriestended to raise the environmental standards and, attempted to preserve theenvironment. Turkey, also, has taken significant steps in order to preserve, and raisethe quality of the environment especially since the 1980s.It has been estimated that, in the process of trade liberalization in Turkey, thepollution density of the export goods of manufacture sector has tended to decreasesince the 1990s, as a result of both the composition effect and the regulationsaccording to the international contracts. This indicates that a more sensitiveproduction structure to environment has come into existence, especially in theprocess of financial liberalization.