Stok kontrolü kararlarının alınmasında kullanılan metotlar ve uygulamalar

Abstract

VI ÖZET Stoklar işletmelerde faydalı birtakım işlevleri yerine getirirken aynı zamanda birtakım maliyetlerin ortaya çıkmasına neden olurlar. Stoklar, işlem, emniyet, spekülasyon, belirlilik, üretimde düzgünlüğü sağlama gibi yararları sağlarken bulundurma, sipariş ve tükenme maliyetlerini de beraberlerinde getirirler. Elde fazla malzeme bulunduğunda bulundurma maliyetleri artmakta buna karşılık tükenme maliyetleri azalmaktadır. Aynı şekilde elde fazla malzeme tutulduğunda, sipariş verme sayısı azalacağından sipariş maliyetleri azalmaktadır. Stoklamanm yetersiz olması durumunda ise yukarıda bahsedilen maliyetler tam tersi hareket etmektedirler. İşte maliyetler arasındaki bu ters ilişki stok yönetimini, stokların sağladığı yararlar ile neden olduğu maliyetler arasında kendisi için en uygun yararı sağlayacak bir stok politikası belirlemeye zorlamaktadır. İşletmelerde stok politikasının belirlenme işlemi kolay bir iş değildir. Her işletmenin stok yapısının farklı olması hatta aynı işletmenin değişik zamanlardaki stok yapısının farklı olması ile çok çeşitli ve sayısız stok kalemlerinin mevcudiyeti dinamik bir yapıyı ortaya koymaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde stok yönetimi konusunun geçmişten günümüze geçirdiği aşamalar ele alınmaktadır. İkinci bölümde ise stokların ve stok kontrolünün tanımı yapılmaktadır. Stokların sınıflandırılması ve stok bulundurma nedenleri stokların tanımlanması başlığı altında incelenmektedir. Stok kontrolünün önemi, stok kontrolünün işletme organizasyonundaki yeri, firma içi bölümler arası stok uyuşmazlıkları, stok kontrolünde standartlaşma, stok kontrolünde depolama, stok yönetiminde etkinliğin sağlanması ve stok değerleme yönteminin seçilmesi îse stok kontrolünün tanımlanması başlığı altında incelenmektedir. Üçüncü bölümde ise stok kayıt sistemleri ve stok maliyetleri üzerinde durulmaktadır. Stok kartları, bilgisayarlı kayıt sistemi, stok etiketleri, barkod sistemi ve diğer kayıt sistemleri stok kayıt sistemleri başlığı altında incelenmektedir. Sipariş maliyetleri, bulundurma maliyetleri ve tükenme maliyetleri ise her maliyet kalemiVII ayrı ayrı açıklanarak stok maliyetleri başlığı altında ele alınmaktadır. Stok maliyetlerini azaltmak için kullanılabilecek analizler yine bu bölümdedir. Dördüncü bölümde ise stok kontrolünde oran analizi konusu işlenmektedir. Stok devir hızı, stok tüketim süresi, stokların dönen varlıklara oranı, stokların aktiflere oranı, stokların net işletme sermayesine oranı, stokların satışlara oranı, stok karşılama oranı, stokların israf oranı, stok yenileme oranı, stok eksikliği nedeniyle geciken iş oranı ve diğer stok oranlan bu bölümde işlenmektedir. Çalışmanın beşinci bölümünde stok kontrol yöntemleri ve stok kontrol modelleri ele alınmaktadır. Stok kontrol yöntemleri başlığı altında gözle kontrol yöntemi, çift kutu yöntemi, sabit sipariş periyodu yöntemi, sabit sipariş miktarı yöntemi, maksimum-minimum yöntemi ve ABC yöntemi incelenmektedir. Stok kontrol modelleri başlığı altında ise emniyet stokunun ve yeniden siparişe geçiş noktasının belirlenmesi ile deterministik ve stokastik modeller ele alınmaktadır. Stok kontrolünü destekleyen çağdaş sistemler başlığındaki altıncı bölümde ise tam zamanında üretim, malzeme ihtiyaç planlaması, üretim kaynaklan planlaması ve işletme kaynaklan planlaması açıklanmaktadır. Uygulamalar bölümünde ise iki farklı uygulama ortaya konulmaktadır. Bu uygulamalardan ilki çağdaş işletme tekniklerinden Tam Zamanında Üretim sistemini uygulayan Toyota otomobil fabrikasında diğeri ise küçük ve orta boy işletme sayılabilecek bir ticaret işletmesinde gerçekleştirilmektedir. Stok problemlerinin çeşitli varsayımlara, değişkenlere ve tahminlere dayanması kullanılacak stok metodunun hiçbir zaman onun en iyi metot olduğunu garanti etmez. Bu yüzden işletmeler kendi şartlanna göre en iyi metot veya metotları uygulamaya koymalıdırlar.

VIII ABSTRACT As supplying a certain number of functions which are useful, inventories cause to bring some costs at the same time. Whereas obtaining benefits being such as operation, safety, speculation, certainty and obtaining regularity on production, stocks entail holding costs, ordering costs and shortage costs. When holded excessive materials, holding costs increase. However, shortage costs decrease. In the same way, when holded excessive materials ordering costs decrease because a number of giving order decrease. When stocks are insufficient costs mentioned above move inversely. Such is matter, that opposite relation among costs force to determine inventory management stock policy supplying optimum benefit themselves between benefits which inventory supply and costs which inventory cause. It is not easy to determine inventory policy in companies. That every companies inventory content is different, even that the same companies inventory content is different on different times and that stocks being various and unnumbered is available bring dynamic content. First chapter of in this study it is taken a matter up stages from past to today of inventory management. Classification of inventories and holding inventory reasons are examined under a title which is about defmation of inventories in second chapter. Consequence of inventory control, position of inventory control in company organization, inventory disagreement of inter departments in company, standardizasyon in inventory control, storage in inventory control, supplying influence in inventory management and choicing of way of inventory valuation are examined under a title which is about defmation of inventory control. However, in third chapter, it is dwelt on inventory register systems and costs of inventory. Bin cards, register systems with computer, bin stickers, bar code systems and other register systems are examined a title which is about inventory register systems. Ordering costs, holding costs and shortage costs are dealed with under aIX title which is about costs of inventory by explaining one by one each one. Analysises which can be used decreasing costs of inventory are this chapter. However, in fourth chapter, it is tackled rate analysis in inventory control. Inventory turnover, inventory consumption time, rating inventories to revolving fund, rating inventories to assets, rating inventories to net circulating capital, rating inventories to sales, rate of receiving inventory, rating waste of inventories, rating reneweal of inventory, delayed work rate dued to inventory shortage and other inventory rates are tackled this chapter. Ways of inventory control and models of inventory control are dealed in fifth chapter of this study. Way of control with eyes, double box way, stable order period way, stable order quantity way, maximum-minimum way and ABC way are examined under a title which is about inventory control ways. As, under a title which is about inventory control models, it is tackled deterministic and stocastic models and determine safety inventory and reorder point. In sixth chapter whose title is about modern systems supporting inventory control. It is explained Just In Time, Material Requirement Planning, Manufacturing Resource Planning and Enterprise Resource Planning in this chapter. Two different applications are exposed in chapter applications. First of these applications applied to Toyota automobile factory where apply Just In Time system which is one of modern business technics. The other application exposed in a commercial firm can accept small or middle company. That problems of stock back up various suppositions, variables and estimates doesn't never guarantee method used is the best method. Therefore, companies must put into practice the best method or methods by taking into consideration their conditions.