Yâver hayatı, edebî kişiliği ve dîvânı

Abstract

XVIII. yüzyıl Klâsik Türk şairlerinden Yâver'in hayatının ve edebî kişiliğinin incelendiği, Dîvânı'nın çevriyazılı metninin hazırlandığı bu çalışma giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. ?Giriş?te Yâver'in yaşadığı dönem, tarihî ve edebî açıdan tanıtılmıştır. XVIII. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı devleti, siyasi, mâlî ve toplumsal alandaki gerilemeye karşın kültür ve edebiyat alanında gelişmelere sahne olmuştur. Klâsik Türk şiiri yavaş yavaş eski gücünü kaybetmeye başlamıştır.Çalışmanın ?birinci bölümü?nde, asıl adı Hasan olan ve H.1179/M.1765-66'da Trabzon'da doğan Yâver'in hayatı ve edebî kişiliği hakkında bilgi verilmiş, tek eseri olan Dîvân'ı incelenmiş, edebî şahsiyeti ortaya konulmuştur. Enderun'da yetişmiş olan Yâver, bu kurumun en üst kademesi olan Has odaya ulaşmıştır. Daha sonra Dîvân-ı Hümâyûn kalemine devam etmiş, bazı vezirlerin dîvân kâtipliğini yapmış, tahrirat kâtipliği hizmetindeyken `hâcegân' sınıfına katılmıştır. Mevlevîlik tarikatına bağlı, hoş tabiatlı ve nazik bir mizaca sahip olan Yâver, I.Abdülmecid devrinde vefat etmiştir. Şiir konusunda Pertev Efendi'den ders almış, yüzyılı etkisi altına alan mahallîleşme akımından etkilenmiş, kendi üslubunu oluşturmaya çalışmış bir Klâsik Türk şairidir.İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi, Nâdir Eserler Bölümünde, T.5458 numarada kayıtlı Yâver Dîvânı'nda; 2 münâcât, 5 na't, 1 Mevlana medhiyesi, 203 gazel, 1 terkîb-i bend, 1 murabba, 3 tahmîs, 2 tarih, 2 de mesnevî yer almaktadır. Büyük çoğunluğu gazellerden meydana gelen Dîvân'ındaki şiirleri genellikle aşıkânedir. Dinî konuların ve toplumsal sahnelerin oldukça sınırlı olduğu şiirlerinde aşk konusu önemli bir yer tutar ve Dîvân'da, Klâsik dîvân tertibinin dışına çıkılarak iki mesnevîye yer verilmiştir. Bunlardan Kitâb-ı Fenniyye-i Eş'âr adlı 428 beyitli birinci mesnevî, şiir yazmaya dair teknik bilgileri içeren manzum bir poetika görünümündedir. İkinci mesnevî ise 100 beyitli olup tıp muhtevâlıdır.Yâver, sade ve akıcı bir dille söylediği şiirlerinde, 15 farklı aruz kalıbı kullanarak Klâsik Türk şairlerinin ortalamasını yakalamıştır. Şiirlerine renklilik ve canlılık katmak için deyimlerden yararlanmış, bunları beyitlerine başarılı bir şekilde yerleştirmiştir.Çalışmanın ?ikinci bölümü?nde, Yâver Dîvânı'nın çevriyazılı metnine yer verilmiştir.Anahtar kelimeler: Klâsik Türk şiiri, 18. yüzyıl, Yâver, Dîvân, Kitâb-ı Fenniyye-i Eş'âr, manzum poetika

This study, in which the transcribed text of written by Yâver, one of the Classical Turkish poets of the eighteenth century, includes an introduction and two parts. In Dîvân, life and literary personality of Yâver is examined. In the ?Introduction?, the period of time which Yâver lived in, is presented from historical and literary point of view. In the second half of the eighteenth century Ottoman state experienced improvements in the area of culture and literature in spite of the regression in the area of politics, economy and society. Classical Turkish poetry began to lose its former power slowly.In the first part of the study, information about life and literary personality of Yâver, who was born in Trabzon in H.1179/M.1765-66 and whose original name was Hasan, is given, his only work ?Dîvân? is examined and his literary individuality is revealed. Yâver, who was educated in Enderun, attained the room of Hâs which the top rank of the institution. Later on, he continued Dîvân-ı Hümâyûn, worked as the secretary of viziers and joined ?hâcegân? class when he was on the duty of research secretary. Yâver, who was devoted to Mevlevî tariqat, was nice-natured and had a kind temperament, died in the sovereignty of Abdulmecid I. He was a Classical Turkish poet who tried to form his own style. He was affected by the local movement which had influence on the century and he took lesson from Pertev about poetry.In Yâver?s Dîvân, which is numbered T.5458 in the Department of Rare Works in the Library of Istanbul University, there are 2 münâcât, 5 na?t, 1 medhiye of Mevlânâ, 203 gazel, 1 terkîb-i bend, 1 murabba, 3 tahmîs, 2 tarih, 2 mesnevî. The poems in his Dîvân, which is mostly composed of gazels are usually about love. Religious subject of love has an important place in his poems. On the contrary to the classical dîvân arrangement, there are 2 mesnevî in his Dîvân. First of these two mesnevî, called as Kitâb-ı Fenniyye-i Eş?âr and composed of 428 couplets, is like a poetry poetica consisting technical information about writing poem. The second mesnevî consists of 100 couplets and is about medicine.In his poems in which he used plain and fluent language, Yâver managed to catch up with the average of Classical Turkish poets by using 13 different aruz shapes. He utilized idioms to add vividness and vivacity into his poems and he placed them successfully into his couplets.The transcribed text of Yâver?s Dîvân is included in the second part of study.