Kırım Hanlığı`na ait tarhanlık ve soyurgal yarlıklarının dil ve üslup incelemesi (1549 ? 1597 yılları arası)

Abstract

Altın Orda Devleti, Kazan ve Kırım Hanlıkları dönemine ait yarlık ve bitiklerden oluşan resmî yazışmalar, Türk-Moğol devlet geleneği hakkında bilgi alabildiğimiz temel kaynaklardandır. Bu çalışmada, 1549 ve 1597 tarihleri arasında Kırım Hanlığı'nda yazılmış 15 yarlık metni incelenmiştir. Bu metinlerden üçü tarhanlık yarlığı, on ikisi soyurgal yarlıktır. Söz konusu metinler, USMANOV 1979'da bilgileri verilen yarlık ve bitikler arasında tespit edilmiş ve Krımskiy Oblastnoy Gozudarstvennıy Arhiv (KOGA ? Kırım Devlet Arşivi)'den temin edilmiştir. Kırım Hanlığı dönemine, özellikle de XVI. yüzyıla ait yazılı eserlerin sayısı oldukça sınırlıdır. Bu nedenle eldeki çalışmanın Türk dilinin Kırım coğrafyasında yaşadığı tarihî gelişme seyrini tespit etmek açısından önemli olduğu düşünülmektedir.Çalışmanın ?Giriş? kısmında, Kırım Hanlığı'nın tarihi ve resmî yazışma geleneği değerlendirmeye çalışılmış, Kırım diplomatikası içinde yer alan bitik ve yarlık, özellikle de tarhanlık ve soyurgal yarlıklarının genel üslup özellikleri üzerinde durulmuştur.Çalışmanın ?Birinci Bölüm?ünde incelenen yarlık metinlerinin dil özellikleri ortaya konmaya çalışılmış; ?İkinci Bölüm?de metinler üslup özellikleri açısından ele alınmıştır. Çalışmanın son bölümü olan ?Üçüncü Bölüm?de metinler çevriyazı ile yazılmış ve Türkiye Türkçesine aktarılmıştır.Çalışmanın sonunda, metinlerin hem Oğuz hem de Kıpçak lehçelerinin etkisiyle gelişen söz varlığını ortaya koyabilmek amacıyla, gramatikal bir ?Dizin? hazırlanmıştır. Metinler çok sayıda kişi ve yer adı içerdiklerinden ayrıca bir de ?Özel Adlar Dizini? oluşturulmuştur. Yarlık metinlerinde geçen özellikli sözcük, terim ve özel adlarla ilgili ?Notlar? çıkarılmış, ayrıca ?Ekler? bölümüne alan uzmanlarının yararlanabilmeleri için orijinal belgelerin birer nüshası konmuştur.

The basic sources that we can take the information about Turkish - Mongol state tradition are offical correspondance consist of yarliqs and bitiks belong to period of State of the Golden Horde, Kazan and Crimean Khanates. In this study, investigated 15 yarliq text that writen between 1549 and 1567 in the Crimean Khanate. Three of these texts are tarqhanid yarliqs and twelve are soyurghal yarliqs. These text were found between yarliqs and bitiks that given information in USMANOV 1979 and were provided in the Krımskiy Oblastnoy Gozudarstvennıy Arhiv (KOGA - Crimea State Archive). It is very limited that number of writting works belong to Period of the Crimean Khanate and especially XVI. century. Therefore, it is thought that this study is important in terms of shows development of Turkish Language in the Geography of Crimean.In the part of ` Introduction` of this study, it is tried to assess that history of Crimean Khanate and tradition of offical correspondence, bitiks and yarliqs in diplomacy of Crimea and especially stylistic features of tarqhanid and toyurghal yarliqs.In the first part of this study, it is tried to put forward that language features of examined yarliq texts. In the second part, it is discussed in terms of the stylistic features of texts and in the last part, the texts written with transcription and transferred to Turkey Turkish.In the end of the study, a grammatical ?Index? was prepared to show mention existence of texts the growing influence of both Oghuz and Kipchak dialects. Because of the texts include a large number of people and place name, a ?Proper Names Index? was prepared. It was comprised the ?Notes? with regard to featured word, term and proper names in the texts and in the part of ?Additions? to take advantage of the experts were added copies of the original documents.