Türkiye tarım sektöründe yapısal dönüşümün sosyo-ekonomik ve mekansal etkileri: Muğla Merkez tütün örneği

Abstract

Bugünkü küreselleşmenin nedeni gelişmiş merkez ülkelerdeki sermaye birikim sürecinin yavaşlamasıdır. 1960'lı yılların sonu, 1970'li yılların başlarından itibaren sermaye içinde bulunduğu birikim krizini aşmak için üretim süreçlerini dünya ölçeğinde yeniden düzenlemiş ve bu çerçevede gelişmekte olan çevre ülkelerin ekonomi politikalarına, kurumlarına ve piyasalarına çeşitli yollardan müdahalede bulunmuştur. Özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki tarım sektörü, uygulanan neo-liberal politikalar sonucu tamamen piyasa koşullarına bırakılmış, tarımsal piyasaları düzenleyen ve destekleyen kurumlar ya kapatılmış ya da özelleştirilmiştir. Tarımda da sanayi ve hizmet sektöründe üretimin dünya ölçeğinde örgütlenmesine benzer şekilde, sözleşmeli üretim yöntemiyle ÇUŞ'lar (çok uluslu şirketler) fiyatları dünya ölçeğinde kontrol ederek bu sektöre hakim olmuşlardır. Üreticilerin büyük çok uluslu şirketler ile karşı karşıya bırakılması, kırsal kesimdeki küçük üreticilerin görece yoksullaşmasıyla sonuçlanmıştır. Düşen tarımsal ürün fiyatları ve artan girdi maliyetleri kırsal alandan yurtiçi ve yurt dışı göç hareketlerini yoğunlaştırmıştır (Purkis, 2006: 12). Dünyadaki bu gelişmelerden Türkiye tarımı da benzer şekilde etkilenmiş, tarım diğer sektörler karşısında önemini göreceli olarak kaybetmiştir. Özellikle endüstriyel ürünlerde ortaya çıkan olumsuz gelişmeler önemli boyutlardadır. Bu çalışmada Türkiye tarımındaki yapısal dönüşüm önemli bir endüstriyel ürün olan tütün üretimi üzerinden incelenmeye çalışılmıştır. Sektöre hakim çok uluslu firmaların tütün fiyatlarını dünya ölçeğinde kontrol etmek amacıyla farklı ülkelerde koydukları üretim kotaları çerçevesinde, tütün üretimi altsözleşme ilişkileri ile bu firmalara bağlı olarak çalışan şirketlerle üreticiler arasında yapılan sözleşmelerle yürütülmeye başlanmıştır. Böylece, tütün alıcılarının tekel, üreticilerinin tam rekabet şartlarında çalıştığı bir piyasa oluşmuştur. Piyasa koşullarına bırakılan tütün tarımının Muğla örneğinden anlaşıldığı üzere bitme noktasına geldiği; üretime halen devam eden hanehalklarının bazı bireylerinin kendi toprakları üzerinde taşeronlaşmış işçi haline gelirken, bazı bireylerinin yaşam standartlarındaki düşüşleri telafi etmek için aynı zamanda başka sektörlerde çalışarak işçileştikleri; üretime devam etmeyenlerinse, alternatif tarım olanaklarının sınırlı olması nedeniyle, büyük bölümünün özellikle yakın ilçelerdeki turizm sektörünün emek yoğun işlerinde güvencesiz ve süreksiz işlerde çalıştıkları saptanmıştır.

The reason of present globalization is de-celeration of capital accumulation process in developed central countries. Dating from the end of 1960s and early 1970s, capital has re-arranged manufacturing processes across the world in order to overcome the crisis of capital accumulation and interfered developing periphery countries? economic policies, institutions and markets in many ways in this context. Particularly, agricultural sector was completely exposed to the effects of market forces in consequence of adopted neo-liberal policies in developing countries, and institutions that regulate and support agricultural sector were either closed or privatized. Multinational corporations have dominated the agricultural sector through controlling prices throughout the world by way of subcontracting system as is the case in the organization of production in manufacturing and service sectors in the World. Leaving the producers vis a vis multinational companies resulted in gradual impoverishment of small producers in rural areas. Falling agricultural products? prices and increasing input prices have intensified domestic and foreign migration from the rural areas (Purkis, 2006: 12). Turkish agricultural sector was similarly affected from these developments in the world and agriculture sector relatively lost its importance in compare with the other sectors in the economy. Particularly, adverse effects in industrial products have been considerably high. In this study, structural transformation in Turkey?s agricultural sector is examined through analyzing tobacco production, which is one of the important industrial products. In the framework of production quotas that are imposed in different countries by the dominating multinational companies in this sector to control tobacco prices across the world, tobacco production is carried out through subcontracting system which are made between the subcontractor companies of multinational companies and local producers. Thus, tobacco production market in Turkey, in which buyer works under monopoly conditions and producers work under perfect competition conditions, has been re-formed. According to the data obtained from our field study, tobacco production which was exposed to the market conditions has come to standstill point in Muğla. While some members of households pursuing tobacco production has become contract workers on their own lands, some members of households has become workers in different sectors of the economy to compensate the cutbacks of their living standards. As to majority of the others who do not pursuit tobacco production generally work informally in labour intensive and seasonal jobs of tourism sector nearby counties.