Sovyet-Rus ekolü ışığında Özbek Türkçesinde sözcük türleri araştırmaları tarihi

Abstract

Sözcük türleri, dilin yapısını belirleyen ve gösteren en önemli yapı taşlarından biridir. Sözcük (söz), tefekkür ve düşünce ile yakından ilgili olduğu için en eski dönemlerden beri sözcük türleri, sözcük türlerinin tasnifi, miktarı, birbirleriyle olan karşılıklı ilişkileri filozofların ve dilbilimcilerin dikkatlerini çekmiş ve sözcük türleri konusu dünya dilbiliminin en çok araştırılan ve tartışılan meselelerinden biri olmuştur. Dilbilim araştırmalarının temelleri, Batı'da ?Antik dilbilim? olarak adlandırılan dönemde atılmış ve konu ile ilgili araştırmalar Batı ile paralel şekilde Doğu dilbiliminde de devam etmiştir. Sözcük türleri, Osmanlı gramerlerinde Arap veya Fars dilbilimi gelenekleri, Türkiye'de Batı (Alman, Fransız) Türkoloji ekolleri gibi çeşitli dilbilim ekollerinin araştırma gelenekleri doğrultusunda incelenmiştir. Eski Sovyetler Birliği'nde ve bugünkü bağımsız Türk Cumhuriyetlerinde ise sözcük türleri konusu Sovyet-Rus dilbilim teorisi yöntemlerine göre araştırılmıştır. Türk dilinin yapısı diğer dillerden farklıdır, bu nedenle de sözcük türlerini araştırmak için Türk dilinin yapısına uygun yeni yol ve yöntemlerin izlenmesi gerektiği açıktır. Sovyet-Rus ekolü Eski Türk anıtlarını ve Çağdaş Türk lehçelerini araştırmakta büyük bilimsel potansiyele sahiptir. Bu nedenle Sovyet-Rus ekolünü ve Türk Cumhuriyetlerindeki dilbilim teori alanındaki çalışmaları benimsemek ve bunları araştırma yöntemi olarak kabul etmek, Türk dilinin gelişimine katkı sağlayacaktır. Bu doğrultuda, söz konusu araştırmada Özbek ve Türk dilbilimi alanındaki sözcük türleriyle ilgili çalışmalar ortaya konulacak, Sovyet ekolüyle Türk ekolünün araştırma metotlarını mukayese etmek yoluyla her iki ekolün başarılı olduğu alanlarda bilgi ve yöntem alışverişinde bulunulması hususunda faydalı noktalar belirlenecektir.

Parts of speech is the most important structure stone that determines and shows structure of language. Words are closely related with thoughts, hence parts of speech, parts of speech classification, quantitiy, contact of with each other has attracted philosophers and linguists and this topic has been one of the most investigated and discussed topic in linguistics in the world. Linguistic research were started at term of ancient linguistics at the Western and research about this topic at East linguistics have continued in paralel with the West. Parts of speech has been examined according to various linguistic traditions like Ottoman grammar of Arab and Persian linguistic traditions, in Turkey West (German, French) Turcology traditions. In the Old Soviet Union and current independent Turkic republics, topics of speech?s part has been investigated according to Soviet-Russian methods of the theory of linguistics. Structure of Turkish language is different from other languages, hence new suitable methods for Turkish language are applied for investigating parts of speech. Soviet-Russian method had great scientific potential for investigation of ancient Turkish monuments and modern Turkish dialects. Therefore adopting Soviet-Russian method and studies in the area of linguistic theory of Turkish republics will contribute development of Turkish language. The studies about parts of speech in the area of Uzbek and Turkish linguistics will be specified, useful points will be determined about exchanging of information and method in each area of linguistics by comparing with Soviet and Turkish methods in my research.