VI. yüzyıl Bizans-Sasani mücadelesinde Yukarı Dicle havzası

Abstract

İnsanlık tarihi boyunca medeniyetlerin beşiği olan, Greklerin ?Mezopotamya?, daha sonra Arapların ise kuzeyine ?el-Cezire? güneyine ?Sevad? adını verdikleri Fırat ve Dicle nehirlerinin arasındaki topraklar, çağlar boyunca çeşitli mücadelelere sahne olmuştur. Roma-Part ve ardından Bizans-Sâsâni çekişmeleri, erken ortaçağda söz konusu topraklarda cereyan eden en büyük mücadeledir. Devrin iki süper gücünün arasında vuku bulan bu savaşlar, VI. yüzyılda üst seviyeye ulaşmış ve yüzyılın sonunda Bizans üstünlüğü ile sonuçlanmıştır. İşte söz konusu bu mücadelelerin en yoğun yaşandığı bölge, bugün büyük kısmı Türkiye Cumhuriyeti sınırları içerisinde olan Yukarı Dicle havzasıdır. Fırat ve Dicle nehirlerinin suladığı ve birçok faklı kimliğin yaşadığı bu bereketli coğrafya, iki devletin aşağı yukarı 300 yıldır süregelen çatışmasında sürekli olarak el değiştirmiş, sosyo-ekonomik dengeleri ve sosyo-kültürel faktörleriyle mücadelenin kaderini tayin etmiştir.Bu araştırmada VI. yüzyılın başından sonuna kadar Yukarı Dicle Havzasının siyasi tarihi, coğrafi yapısı ve demografik durumu irdelenmiştir. Çalışma 3 bölümden müteşekkil olup, birinci bölümde bölgenin tarihi coğrafyası, ikinci bölümde Bizans-Sâsâni mücadelesinin siyasi tarihi, üçüncü bölümde ise bölgenin sosyo-kültürel yapısı incelenmiştir.

Mesopotomia, which has been a cradle of civilizations throughout history, has always witnessed various struggles. Rome-Parthian and Byzantine-Sassanian conflicts afterwards are the biggest challenges which occured in the territory of upper Mesopotomia in the early Middle Ages. Doubtlessly, these wars that occured between the two super powers of the era reached the top level in the sixth century and resulted in the Byzantine rule at the end of the century. The region in which these struggles were experienced most intensely is the land of Upper Mesopotomia that we call Southeast Anatolia and is within the borders of Turkey today. This abundant geography, which is watered by the Tigris and Euphrates rivers and in which many different identities live, has continuously changed hands throughout the ongoing conflict of the two states for about 300 years and has determined the fate of the struggle with its socio-economic stability and socio-cultural factors.In this study the political history, the geographical structure and the demographic status of Upper Mesopotomia from the begining of the sixth century to the end were examined. The study is composed of three parts: in the first chapter the historical geography of the region, in the second chapter the political history of Byzantine- Sassanian struggle and in the third chapter the socio-cultural structure of the region were examined.