Osmanlı arşiv belgelerine göre tehcirden dönen Ermenilere dönüş sırasındaki Osmanlı uygulamaları (1918-1920)

Abstract

Ekim 1918 ortalarında hükümet, yayınlamış olduğu beyannamede tehcir edilmiş olan vatandaşların eski bölgelerine dönmelerine karar verildiğini belirtmiştir. Bununla birlikte dönüşlerin mümkün olduğunca rahat gerçekleşmesi için yönetmelikler çıkarmış, dönüşleri kontrol etmek amacıyla Tedkik heyetleri oluşturmuştur. Eldeki imkânlar doğrultusunda dönüşler için araba, tren ve vapurlardan faydalanılmasını sağlamış, masrafların karşılanması hususunda titiz davranmıştır. Ermeni kadınlarıyla ilgili sorunların çözülmesi için genel kararlar almış, Ermeni yetim çocukları mağdur etmemeye çalışmıştır. Bunlardan başka dönen Ermenilerin mallarını iâde etmiş, onları sağlık kontrolünden geçirerek bulaşıcı hastalıklara karşı aşılamıştır. Dönüşlerde kafilelere görev alacak memurların seçiminde dikkat etmiş ve Ermenileri korumaları için jandarmalar vermiştir. Ayrıca Ermenilerin dönüşlerinde Hilâl-i Ahmer Cemiyeti'nin de yardımları olmuştur. Bu yardımları cemiyet bizzat yürüttüğü gibi Ermenilere yardım eden heyetlerin ihtiyaçlarını gidermek suretiyle de gerçekleştirmiştir.

The government stated in a declaration issued in September 1918 that it had been decided that citizens that had been deported would come back to their residents. In addition, the government issued some regulations for returns to be carried out as well as possible. It formed investigation committees for observation. In view of the opportunities it had at that time, carts, trains and ferries were provided for returns, and it was so precise about the expenses. General decisions about Armenian women were made. It tried not to aggrieve Armenian orphans. Besides, the properties were returned to their Armenian owners. It had them have a check-up and get vaccinated in order to protect them from diseases. It paid special attention to the selection of officials who were going to accompany with them. Moreover, it charged gendarme for protection from possible threats. Ottoman Red Crescent Association also helped. Not only the association carried out the aids by itself, but also it assisted to the organizations, committees, etc. with their help.