Felsefe ve bilimlerde düşünce deneylerinin yapısı ve işlevi

Abstract

Bu tezde amacım bilimlerde düşünce deneylerinin yapısını ve işlevini felsefi açıdan aydınlatmaktır. Düşünce deneylerinin bilimde ilk kullanılışı Pre-Sokratiklere kadar götürülebilir. Günümüzde ise bu etkili zihinsel araçlara genelde kuantum ve görelilik fiziğinde, etikte ve zihin felsefesinde sıkça başvurulmaktadır. Düşünce deneylerinin yapısını inceleyerek temel özelliklerini belirlemek, bize düşünce deneyleri ile düşünce deneyi olmayan örnekleri ayırt etmemizde yardımcı olurken, işlevini incelemek genel kullanımı ve değeri hakkında bilgi vermektedir. Düşünce deneylerinin doğası üzerine yürütülen en güncel tartışma şu soruya odaklanmaktadır: Yalnızca düşüncede yürütülen deneyler fiziksel dünya hakkında nasıl bilgilendirici olabilmektedir? Bu sorunun merkezinde dönen tartışma, klasik epistemolojide yer alan rasyonalizm-empirizm tartışmasının güncel bir türevidir. Dolayısıyla düşünce deneylerinin epistemolojik statüsüne ilişkin tartışma, aynı zamanda bilgi felsefesinin başlıca konusu olan bilginin kaynağı problemine farklı bir perspektiften yanıt aramaktadır. Tezi bu görüşlerin artı ve eksi yönlerini ele alarak sonuçlandırıyorum.

In this thesis, my aim is to shed light on the structure and functions of scientific thought experiments from a philosophical point of view. The first utilization of thought experiments in science can be traced back to the age of Pre-Socratics. Mostly, in our own time, quantum mechanics, relativistic physics, ethics and philosophy of mind invoke this powerful mental tools. On the one hand, determining the fundamental features of thought experiments by investigating their structure, provides us a criterion to distinguish thought experiments from non-thought experimental examples, on the other hand investigating their functions informs us about the usage and value of them. Most recent debate on the nature of thought experiments focuses on the following question: How can such kind of imaginary cases, solely performed in thought, be able to yield new knowledge or outcomes? The debate around this question is a contemporary version of the debate between rationalism and empiricism in classical epistemology. Therefore views about the debate related with the epistemological status of thought experiments is also to seek an answer for a major problem of epistemology from a different perspective.