Muhammed İkbâl felsefesinde zaman kavramı

Abstract

Çalışmamızın konusu ve amacı, asrımızın değerli bir düşünürü olan Muhammed İkbâl'in Tanrı-evren ilişkisi üzerinden zaman kavramının felsefî yorumunu belirlemek ve özgün düşüncesini ortaya koymaktır. İkbâl, vâkıf olduğu felsefî, bilimsel ve dînî bilgileri kopuk birer alan olarak görmemiş ve bu alanların sentezini yaparak tek hakîkat üzerinde uzlaşılacağı sonucuna varmaya çalışmıştır. Düşünür, zaman kavramı bağlamında yine aynı düşünce sistemi üzerinden açıklama yapmaya çalışmıştır. Kavram, felsefî, bilimsel ve dinsel olarak yorumlanmış ve temel de tek bir tanım verilmeye çalışılmıştır. İkbâl'in söz konusu kavrama ilişkin düşüncelerini ortaya koymak için öncelikle felsefe tarihinde zamâna ilişkin öne çıkmış düşünceleri anlamaya ve İkbâl'in bakış açısından değerlendirmeye çalıştık. Ardından zamânı Tanrı-evren ilişkisi üzerinden ve İkbâl'in benlik felsefesi çerçevesinde ele almaya çalıştık. İkbâl'in düşüncesinin temeline aldığı Kur'ân ve tasavvuf düşüncesini de inceleyerek zamâna ilişkin yorumlarına yer verdik. Bu sayede İkbâl'in tüm disiplinlerin aslında tek bir hakîkati ifade etmeye çalıştıkları düşüncesini ve evrendeki herşeyin organik bir bütün olarak var olduğunu kanıtlama çabasını zaman kavramı üzerinden göstermeye çalıştık.

The subject of our study and its purpose to reveal the philosophical interpretation of the concept of time and to determine the original idea of Muhammad Iqbal on the relationship of God and the universe. Iqbal does not see philosophical, scientific and religious knowledges as a separate fields and tried to reach the consensus on an only one truth by synthesizing these fields. The thinker tries to make an explanation through the same thought in the context of time concept. This concept does interpret as philosophical, scientific and religiously and a basic definition does try to be given. In order to reveal the ideas of Iqbal's conception, we firstly try to understand the prominent ideas about time in the history of philosophy and to evaluate it from the point of view of Iqbal. Then we try to deal with the time through the relation of God and universe and Iqbal's philosophy of self. Lastly we continue to include his commentary on time by examining the Qur'anic and mystical thought which Iqbal does take it as a basis of his thought. Thus we see that in the thought of Iqbal these three disciplines express a single truth and everything in the world exists as an organic unity through the concept of time.