Latîfî Tezkiresi`nde edebî eleştiri terimleri ve edebiyat eleştirisi

Abstract

Latîfî Tezkiresi'ndeki edebî tenkidi ve edebî eleştiri terimlerini ele alan bu çalışma, üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde Latîfî Tezkiresi'ndeki edebiyat eleştirisi şiir, şair, nesir ve nâsir eleştirisi olmak üzere dört ana başlıkta incelenmiştir. İkinci bölümde ise tezkiredeki edebî tenkit terminolojisi tespitler, tasnifler ve örnekler üzerinden ele alınmıştır. Çalışmanın sözlük kısmı olan üçüncü bölümü, Latîfî Tezkiresi'ndeki edebî eleştiri terimlerinin tek tek ele alınarak örneklerle izah edilmesini içerir. Söz konusu terimler şiir, şair, nesir ve nâsir eleştirisi terimleri olarak dört başlık altında incelenmiştir. Her başlıktaki terimler, kendi içerisinde alfabetik olarak ele alınmıştır. Terimler incelenirken genellikle şu yöntem takip edilmiştir: Öncelikle terimin lügat -ve varsa edebî terminolojideki- anlamının verilmesi; ardından tezkirede terimin kullanıldığı bazı örneklerin ortaya konması; son olarak da söz konusu terim veya ifadenin bir edebî eleştiri terimi/kavramı olarak hangi mana ve fonksiyonları taşıdığının belirlenmesi. Çalışmanın bu bölümü ayrıca Latîfî Tezkiresi'ndeki edebî eleştiri terimlerine dair ansiklopedik bir sözlük mahiyetindedir. Latîfî'nin eleştirilerindeki incelik ve canlılık, edebî eleştiride kullandığı dilin zenginlik ve derinliği çalışma boyunca örneklerle ortaya konularak sonuç kısmında ayrıca değerlendirilmiştir.Böylece çalışmanın klasik Türk edebiyatında eleştiri ve eleştiri terminolojisi üzerine yapılmış ve yapılacak çalışmalara katkı sağlaması ümit edilmektedir.Anahtar Kelimeler: Latîfî, tezkire, eleştiri, tenkit, terim, edebî eleştiri, eleştiri terimi.

This study, which deals with literary criticism and the terms of literary criticism in Tezkire (collection of biographies) of Latîfî, consists of three parts. In the first part, the literary criticism in Latîfî's Tezkire was examined in four main titles: The criticism of poem, poet, prose and author. In the second part, the terminology of literary criticism was scrutinized in terms of determinations, classifications and samples. The third part of the study, in other words, the dictionary section includes the explanation of each literary criticism element in the Tezkire of Latîfî one by one with examples. Mentioned terms were analyzed under four titles as the criticism terms of Poem, Poet, Prose, Author. The terms in each title were studied in alphabetical order. That method was usually followed during the examination of terms: First of all, to indicate the lexical meaning -if it is literal meaning- of term; after to show some examples of the term used in tezkire; lastly to determine the meaning and functions mentioned term and expression as a literary criticism term/concept. Besides, this part of the study is an encyclopedical dictionary about the literary criticism terms in Tezkire of Latîfî.Throuhout the study, the sensibility and vitality of Latîfî's criticism, richness and profoundness of the language which he uses in literary criticism were explained with examples and also evaluated in the conclusion. Thus, it is hoped that the study will contribute to other works based on criticism and criticism terminology in classical Turkish literature.Keywords: Latîfî, tezkire, criticism, term, literary criticism, literary term.