Hızır kültü: İnanışlarda ve sözlü edebiyatta Hızır

Abstract

Bu çalışmada Hızır kültürü üzerine yapılmış çalışmalar, Hızır'ın kimliği, Hızır'ın fonksiyonu gibi konular ele alınmıştır. Çalışma kapsamında konuyla alakalı genel bir girişten sonra çalışmanın gidişatı üzerine bilgiler verilmiştir. Mitolojik ve İslami kaynaklarda Hızır konusu incelendiğinde, kutsal kitaplarda Kur'an Tevrat ve diğerlerine bakılmıştır. Ayrıca tasavvuf, hadisler ve eski metinler açısından literatürden taranan kaynaklardan yola çıkılarak veriler incelenmiş mitolojik ve İslami kaynaklarda Hızır'ın yeri analiz edilmiştir. İnanışlarda Hızır araştırılmış ve Hızır'ın şekli, Hızır'ın Boz atı, Hızır'ın darda olanı kurtarması, diğer özellikleri ile Türk inançlarında Hızır ortaya konulmaya çalışılmıştır. Türk evliya menkıbelerinde, destanlarda, halk hikâyelerinde, masallar ve efsanelerde Hızır'ın yeri irdelenmiştir. Sözlü edebiyatta Hızır, özellikle sözlü kültür çerçevesinde incelenmiştir. İçerik olarak bakıldığında efsaneler, hikâyeler, masallarda Hızır'ın durumu verilmiş ve anlatılan ve aktarılan metinlerde Hızır'la ilgili kaynak kişiler çerçevesinde onların başından geçenler aktarılmıştır. Sözlü kültür çerçevesinde bayramlarda Hızır'a bakıldığında Hıdırellez Bayramı, Nevruz Bayramı ve Hızır Nebi Bayramı gibi kutlamalarda Hızır ismi çerçevesinde yapılan etkinlikler aktarılmıştır.Anahtar Kelimeler: Hızır, İnanış, Söz, Halkbilim

In this study, studies on Khidr culture, Khidr's identity and Khidr's function are discussed. In the scope of the work, information is given on the way of study after a relevant general introduction. The Qur'an, Torah and other sacred books have been examined when the concept of Khidr is examined in mythological and Islamic sources. In addition, the data are examined by searching from literature sources in terms of mysticism, hadiths and ancient texts and the location of Khidr is analyzed in mythological and Islamic sources. Khidr is researched among the beliefs and the shape of Khidr, Khidr's grizzly horse, Khidr's rescue of people in difficult situations and Khidr with other features in Turkish beliefs are tried to put forward. The location of Khidr is examined in Turkish saint sagas, epics, folk tales, epics and legends. Khidr in oral literature is investigated especially in the context of oral culture. When viewed as content, the state of Khidr is given in legends, stories and fairy tales and compilations made among the people are given place in this study. When Khidr is viewed on fests in the context of oral culture, events which occur in the frame of Khidr name is transferred in celebrations such as Hidrellez Feast, Nawruz Feast and Khidr Nebi Feast.Key words: Khidr, Belief, Speech, Folklore