Tokat masalları üzerine araştırma ve incelemeler

Abstract

Derleme ve inceleme olmak üzere iki aşamadan oluşan Tokat yöresi masalları hakkında hazırlanan tez, giriş ve beş bölümden oluşmaktadır. Girişte masalın tanımı ve sınıflandırılmasıyla ilgili çalışmalarıdan bahsedildikten sonra yöre halkının masal için kullandığı sözcükler ve halk anlatılarını nasıl sınıflandırdığı belirtilmiştir. Halk bilimi ve masal araştırmalarındaki yöntemlere kısaca değinildikten sonra performans yönteminin doku, metin ve bağlam yani bireysel, sosyal ve sözel boyutları ele alınmıştır. Ayrıca Tokat yöresi masallarının ve anlatıcılarını inceleme modeli açıklanmıştır. 2011 yılının Temmuz ayında başlanan ve beş ayrı dönemde toplam 150 günde gerçekleşen derlemeler 2013 yılının Ağustos ayında tamamlanmıştır. Tokat il merkezi dahil olmak üzere 12 ilçe merkezi, 36 belde ve 132 köy olmak üzere toplam 180 yerleşim birimine gidilmiştir. İncelemeler, performans yöntemine göre planlandığından derlemeler de buna uygun olarak yapılmaya çalışılmıştır. Derlemelerde ses kayıt cihazı, kamera ve fotoğraf makinesi kullanılmıştır. Yüzyüze görüşülerek gerçekleştirilen derleme sürecinin sonunda 205 kaynak kişiden toplam 544 masal derlenmiştir. Kaynak kişiler arasından belirlenen yedisi kadın dokuzu erkek olan on altı masal anlatıcısı, performans yöntemine göre incelenmiştir. Kaynak kişilerin icraları, onların verdiği bilgiler ve gözlemlerimiz çerçevesinde yaşadıkları yerleşim yerleri, biyografileri, görüşme ortamı, yetiştikleri masal ortamları, dinleyiciler, anlattıkları masalların temaları, masal hakkındaki değerlendirmeleri ile masal anlatım teknikleri formeller, ara sözler, betimlemeler, jest ve mimikler vb. açılardan incelenmiştir. Masal metinleri ile kaynak kişilerin yaşantıları ve sosyal çevre arasındaki ilişkiler irdelenmiştir. Elde edilen veriler çerçevesinde geçmişte Tokat yöresindeki masal ortamları ve dinleyicilerinin nitelikleri açıklanmıştır. Masal metinlerinin tip numarası, teması, konusu, iletisi ve eş-metinleri belirtildikten sonra masalların kesitleri verilmiştir. Metinler, Tokat yöresi ağız özellikleri ve anlatıcıların üslûbu korunarak yazıya aktarılmıştır. İcra anında anlatıcıların ve dinleyicilerin dile getirdikleri her türlü ara sözler kaydedilerek metin içinde köşeli parantez içinde verilmiştir.Performans yönteminin ilkelerine göre yapılan incelemeler sonucunda tema, motif, tip, konu vb. bakımlardan kültürler arası nitelik taşıyan masalların sosyal, ekonomik, inanç ve değerler, gelenek ve görenekler gibi birçok açıdan yerel kültür özellikleriyle bezendiği tespit edilmiştir. Kimi anlatıcıların, belirli bazı masalları kendi yaşantılarıyla özdeşleştirdikleri görülmüştür. Teatral bir bir ortamda sanatlı bir gösteri olan sözlü anlatıların icrasında anlatıcı ile dinleyicinin karşılıklı etkileşimde bulunduğu; dinleyici topluluğunun niteliğinin icrayı ve metni etkilediği görülmüştür. İletişim ve eğlence amaçlı teknolojik vasıtaların yaygınlaşmaya başladığı 1985'li yılardan sonra Tokat yöresinde masal anlatma geleneğinin sona erdiği anlaşılmıştır. Günümüzde, aile ortamlarında torunlarına veya çocuklarına nadiren masal anlatan dede, nine, anne ve babaların olduğu tespit edilmiştir. Bir halk anlatısının, onu icra eden ve dinleyen için ifade ettiği anlamın anlaşılmasında, metnin içeriği kadar sosyal çevre ve şartların da bilinmesinin önemli olduğu sonucuna varılmıştır. Bu sebeple daha kapsamlı ve daha nesnel sonuçlara ulaşılabilmesi için herhangi bir halk bilim olgusunun -özellikle sözlü halk anlatılarının icralarının- bütüncül olarak ele alınması gerekmektedir. Değişen sosyal, külrtürel ve yaşam şartları ile kullanılan teknolojik araç gereçlerin niteliğine bağlı olarak modern hayat tarzına uygun masal ortamları oluşturulması yönünde çalışmalar yapılabilir. Anahtar Keklimeler: Tokat yöresi, masal/uzaklama, performans/gösterim, masal ortamı, anlatıcı, dinleyici.

The dissertation prepared for the Tokat local tales consisting of two stages, compilation and examination, consists of entrance and five sections. After mentioning the studies in relation to the definition and classification of folk tales, It was mentioned in the introduction how the local people used words for folk tales and how they classify them. After briefly discussing the methods of folklore and folk tales research, the texture, text and context, namely individual, social and verbal dimensions of the performance method are discussed. In addition, examination model of Tokat local tales and narrators is explained. The compilations that started in July 2011 and took 150 days in five separate periods were completed in August 2013. A total of 180 settlements including 12 district centers, 36 towns and 132 villages including Tokat province center were visited. Since the examinations were planned according to the performance method, the compilations were made accordingly. Sound recorders, cameras and cameras are used in the compilations. A total of 544 tales from 205 sources were compiled at the end of the compilation process conducted by face to face interview. Sixteen selected folk tale narrators, seven of whom were female and nine of male, were examined according to the performance method. Performance of the source persons have been examined in terms of the place of residence according to the information they gave and our observations, the biographies, the interview environment, the folk tales environment, they grew, the listeners, the themes of folk tales they narrated,the folk tale evaluations, folk tale performance techniques, formals, intermediate words the descriptions, the gestures and mimics etc. The relationship between the tale texts and the experiences of the source persons and the social environment were examined. In the frame of the obtained data, the tale environments of the Tokat region in the past and the qualifications of the listeners have been explained. After the type number, theme, subject, message and co-text of the folk tale texts are specified, sections of the folk tales are given. The texts were transferred to the writings while preserving the characteristics of the Tokat local dialects and narrators. At the time of the execution, all kinds of intermediate words expressed by narrators and listeners are recorded and presented in square brackets in the text.As a result of examinations made according to the principles of performance method, it has been determined that tales that have the intercultural features in terms of theme, motif, type, subject and so on, are dominated by the local cultural characteristics in many aspects such as social, economic, beliefs and values, traditions and customs. It has been observed that some narrators have identified certain tales with their own experiences. It was seen that during performance of oral narratives which is an art show In a theatrical setting, the narrator interacts with the audiences mutually; the quality of the audience influences the performance and the text. It was understood that the tradition of telling tales in the Tokat region has ended after the 1985s, when technological tools for communication and entertainment started to spread. Nowadays, it has been determined that in the family environment there are grandparents, grandmothers, parents, who tell a fairy tale to their grandkids or their children rarely. It has been come to the conclusion that it is important to know the social environment and conditions as well as the content of the text in order to understand the meaning of a folk narrative for the performer and the audience. For this reason, in order to reach more comprehensive and more objective results, it is necessary to consider any folklore phenomenon-especially the treatments of oral folklore-as a whole. Depending on the changing social, cultural and livelihood conditions and the quality of the technological tools used, studies can be made to create folk tale environments suitable for modern life style. Key words: Tokat region, folk tale/uzaklama, performance/display, folk tale environment, narrator, listener