Bizans Anadolusu`nda askerî ve idarî bir sistem: Thema sistemi (VII. yüzyıldan XI. yüzyıla kadar)

Abstract

VII. ve VIII. yüzyıllarda Bizans İmparatorluğu, önce Sasanilerin ardından İslam'ın ortaya çıkmasıyla beraber de Müslüman Arapların ciddi saldırılarıyla yüzleşmek zorunda kalmıştır. Bu çerçevede İmparatorluk, Müslüman Arap saldırılarının olumsuz etkilerini en az indirmek ve bu saldırılara karşı koymak için ilk uygulama alanı Anadolu'da toprağa dayalı idarî, askerî ve sosyo-iktisadî bir sistem kurmuştur. Tarihî kaynaklarda `thema` olarak adlandırılan bu sistemin VII. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kurulduğu görülmektedir. Geç Roma döneminde başlayan eyaletlerdeki `askerileşmenin` bir devamı olarak görülen ve kaynaklarda `thema` olarak adlandırılan bu sistem, imparatorluğun varlığını devam ettirmesinin en önemli unsurudur. Bu sistemin temelleri, VII. yüzyılda atılmış olup XI. yüzyılın ortalarında sistem, dönem imparatorlarının uygulamış olduğu yanlış idarî, askerî ve ekonomik politikalardan dolayı bozulmuştur. Kaynaklardan anlaşılan, VII. yüzyılın ortalarından VIII. yüzyılın ortalarına kadar Anadolu'da beş büyük thema kurulmuştur ve VIII. yüzyılın ortalarından X. yüzyılın sonuna kadar bu büyük themaların bölünmesiyle de thema sayısı on altıya ulaşmıştır. Bu çalışmanın amacı, bu thema bölgelerinin tarihi, idarî, askerî yönetimi ve coğrafyalarını, Bizans ve Arap kaynakları ışığında incelemektir.

The Byzantine empire had to deal first with the Sasanian attacks, and then with the rise of new religion of Islam with the attacks of Muslim Arabs in the 6th and 7th centuries. In this respect the empire established a new administrative, military and socoio-economic system based on land distribution. This was a unique system which was first put into practice in Anatolia. The system is named `theme` in our sources and it is seen that the `theme` regions were mostly founded in the second half of the 7th century. This system seen as a continuation of militarization in the states that started in the Late Roman period is named `theme` in our sources and it is seen that the `theme` regions were mostly founded in the second half of the VII. century. First five large themes were established in Anatolia from the middle of the 7th century to the middle of the 8th century, and this number reached sixteen divided by these themes from the middle of the 8th century to the end of the 10th century. This system began to deteriorate because of the improper practices of administration, military and economic in the Empire. As a result of this deterioration, remained vulnerable eastern border of the Empire The purpose of this study is to examine the historical, administrative, military management and geography of these themes in the light of the contemporary Byzantine and Arabic sources.