İnsani müdahale ve koruma sorumluluğu kavramlarının Ruanda, Kosova ve Libya örnekleri ışığında değerlendirilmesi

Abstract

Uluslararası ilişkiler literatüründe insani müdahale kavramının kökeninin eskiye dayanmasına rağmen günümüze kadar kavram üzerinde tartışmalar devam etmektedir. Ayrıca insani müdahale teriminin farklı tanımları, kavram üzerindeki farklı düşünceleri yansıtmaktadır. Ahlaki bir sorumluluk olarak nitelenen insani müdahale çoğu zaman yanlış uygulanmaktadır. Fakat uluslararası ilişkilerdeki terimlerin yanlış kullanılması, o terimlerin hiçbir zaman meşru olmadığı anlamına gelmemektedir.1990'lı yıllarda özellikle Ruanda ve Kosova müdahalesinden sonra insani müdahaleye yönelik ciddi eleştiriler doğmuştur. Bu eleştiriler de uluslararası toplum içerisinde insani müdahale kavramına ilişkin tartışmalara yol açmıştır. Bunun sonucu olarak 2001 yılında insani müdahaleye alternatif olarak koruma sorumluluğu doktrini ortaya çıkmıştır. Bu doktrin aslında egemenlik kavramını yeniden tanımlamıştır. Daha önce bir hak olarak tanımlanan egemenlik kavramı artık aynı zamanda bir sorumluluk taşımaktadır. Yeni doktrinin ortaya çıkması ve egemenliğin yeniden tanımlanması ile birlikte yeni yapılacak müdahalelerin amacı, insani temelli ve insanın korunmasını hedefleyen bir amaç olmuştur. Yeni doktrinin Birleşmiş Milletler'e (BM) taşınması ise doktrine hukuksal boyut kazandırmıştır. İnsani müdahale ve koruma sorumluluğu doktrinlerinin konusu üç açıdan önemlidir. Birincisi, insan haklarını korumak ve insana karşı yapılan suçları engellemede önemli bir araçtır. Yapılacak müdahale, genellikle insan haklarını güvence altında tutmak ve insanlara karşı yapılan suçları sonlandırmak adına yapılmaktadır. İkincisi, insani müdahale, dünyada barışın ve güvenliğin tesisi için önemlidir. Dünyanın farklı yerlerinde farklı terör eylemlerini yapanların ortadan kaldırılması için insani müdahale gereklidir. Zira terörü kullanan ve mevcut düzeni bozmaya çalışanlar sadece insanlar için değil; aynı zamanda uluslararası barış ve güvenlik için de bir tehdittir. Üçüncüsü ise, doktrinlerin ve uygulamaların, uluslararası hukukun temelinde yatan `devletin egemenliği` ve `müdahale etmeme` prensiplerine aykırı olduğu görülmektedir. 1648 Vestfalya Antlaşması ile ortaya atılan egemenlik kavramı devletler arasındaki ilişkilerin temeli sayılmaktadır. Devletler gerek iç, gerekse dış politikalarında bu kavrama dayanarak farklı söz ve eylemlerde bulunmaktadırlar. Doktrinleri reddedenler insani müdahalenin devletlerin egemenliğine aykırı olduğunu iddia etmektedirler. Ayrıca insani müdahale doktrininin, Vestfalya'dan sonra teorik olarak devletlerin egemenliğinin bir sonucu sayılan ve sonrasında BM bünyesi içerisinde hukuki değer kazanan `müdahale etmeme` prensibine de aykırı olduğunu söylemektedirler. Daha yakın bir zamanda ortaya çıkan koruma sorumluluğu doktrini ne kadar egemenliği yeniden tanımlansa da doktrini reddedenler bunun, her zaman uluslararası kesin ve değişmez olan müdahale etmeme prensibine aykırı olduğunu görmüşlerdir.Tez çalışması insani müdahalenin farklı uygulamalarına ilişkin Ruanda, Kosova ve Libya olmak üzere farklı zaman ve coğrafyadan üç örneği alıp, bu örnekleri toplumsal, ekonomik ve siyasi statüler açısından değerlendirmiştir.Anahtar Kelimeler: İnsani Müdahale, Koruma Sorumluluğu, Egemenlik, Ruanda, Kosova, Libya.

Despite the fact that the concept of humanitarian intervention in the international relations literature has roots in the past, controversy on the concept continues until today. In addition, different definitions of the term of humanitarian intervention reflect different opinions on the concept. Humanitarian intervention concept, which is considered as a moral responsibility, has been misapplied many times. But the misuse of legal terms in international relations does not mean that the terms are never legitimate.After the intervention of Rwanda and Kosovo in the 1990s, serious criticisms of humanitarian intervention concept have arisen. These criticisms also opened up discussions on the concept of humanitarian intervention in the international community. As a result, in 2001, the doctrine of responsibility to protect emerged as an alternative to humanitarian intervention. The concept of sovereignty, which defined as a right in the past now includes a responsibility beside this right. With the emergence of the new doctrine and the redefinition of its sovereignty, the aim of the new interventions has been become to protect humans. The move of the new doctrine to the United Nations (UN) has given the doctrine a legal dimension.The theme of human intervention doctrine and responsibility to protect is important in three sides. First, it is an important tool of protecting human rights and preventing crimes against human beings. The intervention is usually made to protect human rights and to terminate crimes against people. Second, humanitarian intervention is important for peace and security in the world. Humanitarian intervention is also required to prevent those who don't abide by the international system and do different terrorist acts. Because those who use terror and violate order aren't just a threat to people, but also a threat to the international peace and security. But today, this argument is misused. Third, the two doctrines (the doctrine of human intervention and responsibility to protect) and their practices contradict with the principles of (sovereignty) and (non- intervention) which are basic principles in international law The concept of sovereignty, which foundations of which have been put in Westphalia agreement in 1648, is considered as the basis of relations between states. According to this concept, states at the internal and external levels, make various statements and actions. Although the doctrine of responsibility to protect defined the concept of sovereignty again, it is not accepted as it is seen as a violation of the internationally accepted `non-intervention` principle The thesis study has taken three examples of different time and geography of Rwanda, Kosovo and Libya related to the different applications of humanitarian intervention and evaluated these examples in terms of social, economic and political status. Key Words: Humanitarian Intervention, Responsibility to Protect, Sovereignty, Rwanda, Kosovo, Libya