Türkiye`de kamu ulaştırma yatırımlarının verimliliğini etkileyen faktörlerin analizi

Abstract

Kamu yatırımları ekonomik büyüme için şart olan üretim altyapısını oluşturması bakımından eşi ve benzeri bulunmayan bir kalkınma araçtır. Devlet eliyle gerçekleştirilen yatırımlar meydana getirdiği pozitif dışsallıklarla bölgesel ekonomik ve kültürel farklılıkları gidermesi, özel sektör yatırımları için gerekli zemini hazırlaması, doğrudan ve dolaylı etkileri ile ekonomiyi iyileştirici gücünün bulunması gibi nitelikleri kamu yatırımlarını daha çok gelişmekte olan ülkelerde gittikçe artan oranlarda ihtiyaç duyulur hale getirmektedir. Özellikle kamu altyapı yatırımlarının ekonomik açıdan dezavantajlı olan bireylere kendi imkânlarıyla ulaşamayacakları refah olanakları sunması sayesinde geniş sosyal getirileri bünyesinde barındırmaktadır. Kamu yatırımlarının bu özelliği öncelikle sosyal fayda gözetilerek uygulanmasından, toplumun her kesiminin geniş altyapı imkanlarına ulaştırılarak her bireyin mümkün olduğunca eşit yaşam koşullarına sahip olmasını amaçlamasından ileri gelmektedir. Bunun sonucu olarak kamu yatırımlarının getirilerin çoğu kez bir diğeriyle ilişkili ve ekonomik kazanımları destekleyici nitelik kazanmaktadır. Birincil amaç olarak sosyal kazanımları olarak göz önünde tutarak gerçekleştirilen kamu yatırımları kuşkusuz ki aynı zamanda ekonomik faydalar da gözetilerek uygulanmaktadır. Bu sebepledir ki günümüzde bir kamu yatırımının hayata geçirilmesinde karar alıcılar, bütçe kısıtları dahilinde; finansal, ekonomik, sosyal ve bölgesel analizlerin tümünü bir arada değerlendirerek günün koşullarında en değerli ve fizibıl yatırımlara öncelik vererek bunları gerçekleştirmeyi hedef edinmektedirler.Kıt kamu kaynaklarının toplum için en verimli kanallara aktarılmasını sağlamak bakımından kamu yatırım projelerinin verimlilikleri, proje değerlendirme kriterlerine göre belirlenmektedir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye'de kamu ulaştırma sektörü yatırımlarının fizibilite raporlarından faydalanılarak elde edilen verilerle kamu yatırımlarının verimliliğini etkileyen faktörlerin incelenmesidir. Kamu yatırımlarının verimliliği, faydalarının maliyetlerini karşılama seviyesi şeklinde değerlendirilmiştir. Uygulama sonuçlarına göre denizyolu ve havayolu ulaştırma yatırımlarının verimliliği, karayolu yatırımlarına kıyasla daha az gerçekleşmiştir. Yatırım türü bakımından yeni yatırımlar temel alındığında tamamlama ve tevsi yatırımların verimliliği daha düşüktür. Bölgesel bazda bakıldığında ise birden çok bölgeyi kapsayan yatırımlar tek bölgeyi kapsayan yatırımlara göre; iç bölgeleri kapsayan yatırımlar ise kıyı bölgelerine yapılan yatırımlara kıyasla daha yüksek verimliliğe sahiptir. Büyük yatırım tutarlarına sahip kamu projeleri verimlidir. Bu bağlamda kamu yatırımlarının verimliliklerinin hesaplanmasında daha çok sosyal faydanın sayısallaştırılabilir hale getirilmesinin daha yapılabilir yatırımların hayata geçirilmesinde etken olabileceği, büyük tutarlı ve yeni yatırımların hayat geçirilmesinin desteklenmesi gerektiği, iç bölgelerde ve birden fazla bölgeyi kapsayan yatırımların gerçekleştirilmesinin olumlu olduğu sonuçlarına ulaşılmıştır.Anahtar Kelimeler: Kamu yatırımları, ulaştırma yatırımları, verimlilik

Public investments are unique development tools in creating infrastructure of production which are essential for economic growth. Positive externalities like reducing regional economic and cultural differences, preparing the basis for private sector investments, improving the economy by directly or indirectly are making public investments to be more needed, especially in developing countries. In particular, infrastructure investments have wider social benefits thanks to the fact that offering welfare opportunities of economically disadvantaged individuals that they cannot reach with their own facilities. This feature of public investments is due to its primarily social benefit desire and aim to ensure equal living conditions for every part of the society as possible. As a result, returns of public investments are often associated with one another and supportive of economic gains. Public investments, taking social objectives into considerations as primary objectives, are undoubtfully implemented by protecting economic benefits, simultaneously. For this reason, within the budget constraints decision-makers in the realization of a public investment are evaluating all financial, economic, social and regional analyzes together, aiming of giving priority to the most valuable and feasible investments.Efficiency of public investment projects is determined according to project evaluation criteria to ensure that scarce public resources are transferred to the most efficient channels for the community. The purpose of this study is to examine the factors affecting the productivity of public investments, by the data obtained from public transportation investments feasibility reports. The efficiency of public investments has been evaluated as the level of meeting the costs of benefits. According the empirical results, the profitability of seaway and airway transport investments is less than that of road investments. In terms of investment type, when the basis is new investments, completion and extension investments has lower profitability. On the regional basis, investments covering more than one region compared to single-region investments and investments involving inland regions compared to coastal areas are more profitable. Finally, public projects which have large investment amounts are profitable.In this context, it is concluded that quantifiying more social benefits in public investments can create much more feasible investments, public investments must be encouraged which are new and need large investment capital, implementing public investments in inland regions and/or covering wide areas are favourable for profitability.Anahtar Kelimeler: Public investments, transport investments, profitability