İlkeli davranma eğilimi üzerine bir çalışma: Ölçek geliştirilmesi ve ilkeli davranışın benlik kurguları, özgünlük ve psikolojik ihtiyaçlar açısından incelenmesi

Abstract

Amaç: Bu araştırmada ilkeli davranma kavramı yetişkinler açısından incelenmiştir. İlkeli olmanın hem bir eğilim (ilkeli davranma) hem de bir davranış biçimi (ilkeli davranış) olabileceği düşünülmüştür. Bu bağlamda, araştırmanın iki temel amacı bulunmaktadır. Birincisi ilkeli olma ile ilişkili bazı bilişsel, duygusal ve davranışsal ögeleri ve kişilik özelliklerini incelemek ve yetişkin bireylerin ilkeli davranma eğilimlerini ölçmede geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı geliştirmektir. İkincisi ise bu tezin özelinde kavramsal tanımı yapılan ve alt boyutları oluşturulan ilkeli davranma olgusunun benlik kurguları, özgünlük ve psikolojik ihtiyaçlar ile ilişkilerini incelemektir. Bu çerçevede, araştırmanın değişkenleri arasındaki ilişkileri test etmek üzere bir hipotetik model oluşturulmuş ve modele ilişkin hipotezler incelenmiştir. Yöntem: İlişkisel tarama modelinde yürütülen bu araştırmada öncelikle araştırmanın birinci amacına uygun şekilde ilkeli olmaya ilişkin bazı bilişsel, duygusal ve davranışsal ögeler ve kişilik özellikleri incelenmiş ve İlkeli Davranma Eğilimi Ölçeği (İDEÖ) geliştirilmiştir. Ölçeğin geliştirilmesinde ilk olarak ilkeli davranma eğilimine ilişkin yarı yapılandırılmış görüşme soruları aracılığıyla ilkeli davranışın bireyler tarafından nasıl açıklandığı incelenmiştir. Ardından, madde havuzu oluşturulan ölçek yaşları 18 ile 59 arasında değişen 327 yetişkin bireye uygulanmış ve elde edilen veriler açımlayıcı faktör analizine tabi tutulmuştur. İlk uygulamadan dört hafta sonra, 227 kişinin görüşlerine yeniden başvurulmuş ve ölçeğin test-tekrar test geçerliliği incelenmiştir. Daha sonra, yaşları 18 ile 64 arasında değişen 537 kişiden oluşan başka bir yetişkin gruba yeniden uygulama yapılmış ve ölçeğin faktör yapısı doğrulayıcı faktör analizi ile test edilmiştir. Ayrıca, ölçeğin ölçüt-bağımlı geçerliğinin sınanması amacıyla Sosyotropi-Otonomi Ölçeği ve Portre Değerler Anketi'nden yararlanılmıştır. Araştırmanın ikinci amacı doğrultusunda, ilkeli davranma kavramı ile benlik kurguları, özgünlük ve psikolojik ihtiyaçlar arasındaki ilişkiler betimlenmeye çalışılmıştır. Bu amaçla, İlkeli Davranma Eğilimi Ölçeği, İlişkisel-Bireyci-Toplulukçu Benlik Ölçeği, Özgünlük Ölçeği ve İhtiyaç Doyumu Ölçeği veri toplama araçları olarak kullanılmıştır. Yaşları 18 ile 80 arasında değişen 628 kişiden oluşan yeni bir yetişkin örneklem grubuna uygulama yapılmış ve araştırmanın hipotezlerinin desteklenip desteklenmediği Yapısal Eşitlik Modellemesi ile belirlenmeye çalışılmıştır. Bulgular: Araştırmanın birinci amacı doğrultusunda elde edilen nitel verilere dayalı bulgular kavram haritalarıyla sunulmuş ve kavramların oluşturulmasına katkıda bulunan katılımcı görüşlerine yer verilmiştir. Ardından, geliştirilen ölçeğin faktör yapısının belirlenmesi amacıyla açımlayıcı faktör analizleri gerçekleştirilmiş ve dört alt boyutlu 44 maddeden oluşan beşli likert tipi bir ölçek elde edilmiştir. Ortaya çıkan faktörler sırasıyla `İlkeli Davranışa İlişkin Kişisel Özellikler ve İlkeli Davranma Motivasyonları`, `İlkeleri Koruma Gayreti`, `Kişisel İlkeler Oluşturma` ve `İlkeli Davranışın Bilişsel Temeli` olarak adlandırılmıştır. Daha sonra, birinci ve ikinci düzey doğrulayıcı faktör analizlerine başvurulmuş, elde edilen uyum iyiliği indekslerinin kabul edilebilir düzeyde olduğu belirlenmiş ve ölçeğin faktör yapısı doğrulanmıştır. Ölçüt geçerliğine yönelik analizler sonucunda ise Sosyotropi-Otonomi Ölçeği' ve Portre Değerler Anketi'nin İDEÖ'nün alt boyutlarıyla pozitif yönde anlamlı ilişkiler gösterdiği belirlenmiştir. İDEÖ'nün Cronbach Alpha güvenirlik katsayısı hesaplamalarında ve test-tekrar test analizlerinde ise ölçeğin güvenilir sonuçlar verdiği belirlenmiştir. Tüm bu analizlere ek olarak, araştırmanın ikinci amacına ilişkin hipotezleri test etmek amacıyla 628 kişiden toplanan nicel veriler üzerinde ölçeğin faktör yapısının doğrulanıp doğrulanmadığı yeniden test edilmiş ve uyum iyiliği indekslerinin kabul edilebilir sınırlar dâhilinde olduğu belirlenmiştir. Sonuç olarak, nitel ve nicel verilerin analizlerinden elde edilen bulgulardan hareketle, İDEÖ'nün yetişkinlerin ilkeli davranma eğilimlerini belirlemek için kullanılabilecek geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın ikinci amacına ilişkin hipotezlerin test edilmesi sonucu araştırmanın tüm hipotezlerinin doğrulandığı sonucuna ulaşılmıştır. İlk hipoteze yönelik analiz sonuçlarına göre, İDEÖ'nün tüm alt boyutlarının bireyci, ilişkisel ve toplulukçu benlik kurguları tarafından anlamlı düzeyde açıklandığı belirlenmiştir. Araştırmanın ikinci hipotezi sınandığında, Özgünlük Ölçeği'nin Yansızlık dışındaki tüm alt boyutlarının bireylerin ilkeli davranma eğilimlerinin anlamlı birer yordayıcısı oldukları bulunmuştur. Özgünlüğün Yansızlık alt boyutu İDEÖ'nün yalnızca 'Kişisel İlkeler Oluşturma' alt boyutunu anlamlı düzeyde açıklamıştır. Araştırmanın son hipotezi test edildiğinde ise psikolojik ihtiyaçların İDEÖ'nün 'İlkeli Davranışa İlişkin Kişisel Özellikler ve İlkeli Davranma Motivasyonları' ve 'İlkeli Davranışın Bilişsel Temeli' alt boyutlarının anlamlı birer açıklayıcısı olmadıkları belirlenmiştir. Buna karşın, özerklik ihtiyacının doyurulması 'İlkeleri Koruma Gayreti' alt boyutunu anlamlı düzeyde açıklarken, yeterlik ve ilişkisellik ihtiyaçlarının doyurulması İDEÖ'nün 'Kişisel İlkeler Oluşturma' alt boyutunu anlamlı düzeyde açıklamıştır.Sonuç ve Öneriler: Araştırma kapsamında ilkeli olmaya ilişkin bazı bilişsel, duygusal ve davranışsal ögelerin ve kişilik özelliklerinin olduğu belirlenmiş ve yetişkinlerin ilkeli davranma eğilimlerini ölçebilmek amacıyla bir ölçek geliştirilmiştir. Ölçeğin elde edilmesi ve gerçekleştirilen model testleri sonucunda ilkeli davranma eğiliminin benlik kurguları, özgünlük ve psikolojik ihtiyaçlar tarafından anlamlı bir şekilde açıklandığı sonucuna ulaşılmıştır. Bu araştırmada, nitel ve nicel verilere dayalı tüm bulgular bir arada değerlendirildiğinde, ilkeli davranma olgusunun hem bir eğilim (ilkeli davranma) hem de bir davranış biçimi (ilkeli davranış) olarak ele alınabileceğine ilişkin düşüncelerin desteklendiği söylenebilir. Elde edilen bulgular çerçevesinde hem uygulayıcılara hem de araştırmacılara yönelik öneriler sunulmuştur.

Purpose: In this study, the concept of principled behavior was investigated for adults. Principled behavior was considered as both a tendency and a way of behavior. In this regard, the present study had two goals. The first goal was to examine some cognitive, emotional and behavioral factors, and personality traits related to principled behavior, and to develop a valid and reliable scale to evaluate adults' tendency of principled behavior. The second goal was to investigate the links between self-construals, authenticity and psychological needs and principled behavior of whose conceptual definition and subscales were constructed within the scope of this study. Within this frame, a hypothetic model was formed to test the relationships among the variables in this study and the hypotheses related to the model were examined.Method: In the current study conducted following the correlational survey model, firstly, some cognitive, emotional and behavioral factors, and personality traits related to principled behavior were investigated, and the Principled Behavior Tendency Scale (PBTS) was developed in accordance with the primary goal of this study. In the development of the scale, first, how individuals describe principled behavior was examined through semi-structured interview questions. Subsequently, the item pool compiled for the scale was administered to 327 adults aged 18-59, and the data was subjected to exploratory factor analysis. Four weeks after the first implementation, the scale was administered to 227 participants from the same group to examine the test-retest reliability. Then the scale was implemented to a different adult group of 537 participants aged 18-64, and the factor structure of the scale was analyzed using confirmatory factor analysis tests. In addition, the Sociotropy-Autonomy Scale and the Portrait Values Questionnaire were used to test the criterion-related validity of the scale. For the second aim of the study, the links between principled behavior and self-construals, authenticity and psychological needs were investigated. To this end, the Principled Behavior Tendency Scale, the Relational-Individual-Collective Self-Aspects Scale, the Authenticity Scale and the Psychological Needs Satisfaction Scale were employed as data collection tools. The scales were administered to a new study group consisting of 628 participants aged 18-80. Structural Equation Modelling analyses were then used to examine hypothesized structural model in order to test whether the hypotheses were supported.Results: Regarding the first goal of the study, findings based on the qualitative data were illustrated using concept maps, and opinions of the participants contributing to the creation of the concepts were presented. Afterwards, exploratory factor analysis was performed to determine the factor structure of the scale, and a five-point Likert type scale consisting of 44 items with four factors was obtained. The factors revealed were labelled as `Personality Traits Associated with Principled Behavior and Motives behind Principled Behavior`, `Striving to Preserve Principles`, `Building Personal Principles` and `Cognitive Basis of Principles`. Subsequently, the first and second level confirmatory factor analyses were used. It was found that the goodness of fit values was optimal, and the factor structure was confirmed. As a result of the analyses regarding the criterion-related validity, it was revealed that the Sociotropy-Autonomy Scale and the Portrait Values Questionnaire demonstrated a positive relationship with all the subscales of PBTS. In addition to all these analyses, the factor structure was retested with the data gathered from the study group of 628 participants who were contacted to take part in the study to collect data for the second aim, and the goodness of fit values were found optimal. As a result of the Cronbach Alpha reliability tests, the scale was reliable. In brief, based on the findings obtained from the analysis of qualitative and quantitative data, it was concluded that the PBTS is a valid and reliable measurement tool to be used to determine the principled behavior tendency of adults.The results of the analyses carried out for the second goal of the study revealed that all the hypotheses of the study were confirmed. As a result of the tests regarding the first hypothesis, it was found that all the subscales of PBTS were significantly predicted by individualistic, relational and collectivistic self-construals. Once the second hypothesis of the research was tested, it was determined that all the subscales of the Authenticity Scale were a significant predictor of principled behavior tendency except the Unbiased Processing. The Unbiased Processing subscale predicted only the Building Personal Principles subscale of PBTS in a significant way. According to the results of the tests on the third hypothesis, the `Personality Traits Associated with Principled Behavior and Motives behind Principled Behavior` and the `Cognitive Basis of Principles` subscales of the PBTS were not significantly predicted by psychological needs. However, the autonomy subscale was a significant predictor of the `Striving to Preserve Principles` subscale while both the competency and relatedness subscales were a significant predictor of the `Building Personal Principles` subscale.Conclusion and Suggestions: Within the context of this study, some cognitive, emotional and behavioral factors and personality traits related to principled behavior were revealed, and a scale was developed in order to measure the principled behavior tendency of adults. It was elucidated that the principled behavior tendency was predicted by individuals' self-construals, authenticity and psychological needs. In the current study, when all the findings based on qualitative and quantitative data are evaluated together, it can be concluded that the predictions regarding the principled behavior as both a tendency and a behavioral form are supported. In the light of the findings of the study, suggestions for both researchers and practitioners are presented.