İstanbul`daki Mimar Sinan dönemi medreseleri genel değerlendirmesi ve Kılıç Ali Paşa Medresesi

Abstract

ÖZET Çalışmamızın giriş bölümünde konunun amacı, kapsamı ve yöntemi tanıtıldıktan sonra külliye ve medrese mimarlığının gelişimi kısaca verilmeye çalışılmıştır. Tanımı ve kuruluş amacı anlatılan külliye mimarlığının çeşitli örneklerle tarihsel gelişimi incelenmiş, Sinan dönemine ait külliyeler özellikleriyle birlikte tanıtılmıştır. Medrese mimarlığının anlatıldığı kısmı ise daha kapsamlı olarak ele alınmıştır. Bu bölümde medresenin tanımı yapılmış, bir eğitim kurumu olarak yapısı incelenmiştir. Medreselere gelirin nasıl sağlandığı, mezheplerin medrese yapısını nasıl etkilediği, eğitim süreleri, öğretmen ve öğrenci sayısının neye göre değiştiği ve okutulan derslere göre medreselerin aldıkları isimler açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca kaç tip medrese olduğu ve bu medreselerin tarihsel gelişimi çeşitli örneklerle anlatılmıştır. İkinci bölümde Kılıç Ali Paşa Medresesi vaziyet planı, mekansal, yapısal, cephe ve bezeme özellikleri açısından dönemin diğer medreseleriyle birlikte ele alınmış; XVLyy'da Mimar Sinan tarafından yapılmış 26 medreseyi incelediğimiz bir katalog hazırlanmıştır. Katalogun değerlendirilmesiyle Sinan'ın günümüze ulaşabilen medreselerinin tasarımında hangi faktörlerin rol aldığı belirlenmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde Kılıç Ali Paşa Külliyesi ve yakın çevresi tanıtılmaya çalışılmıştır. Tophane çevresi tanıtılırken bölgenin topograıîk durumu, tarihsel gelişimi ve fiziksel olarak nasıl biçimlendiği ele alınmıştır. Kılıç Ali Paşa Külliyesi'nin ise yapım tarihi, yaptıranı ve genel yerleşim özellikleri incelendikten sonra külliyeyi oluşturan yapılar vaziyet planı ölçeğinde tek tek ele alınmış, mekansal ve yapısal özellikleri incelenmiştir. Kılıç Ali Paşa Medresesi'nin ayrıntılı olarak incelendiği dördüncü bölümde mekansal, yapısal, cephe ve bezeme özellikleri ele alınmış, yapının rölöve ve restitüsyon projeleri hazırlanmıştır. 2. bölümde incelenen katalog verilerine göre Kılıç Ali Paşa Medresesi'nin diğer medreselerle ortak olan ve olmayan özellikleri ışığında medresenin dönem içindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır. Beşinci bölümde medresede fonksiyonel, strüktürel ve malzemeye yönelik hasarlar belirlenmiş ve bu hasarları oluşturan nedenler anlatılmıştır. Ayrıca medresede oluşan hasarlara karşı yapılacak müdahaleler belirlenmiş ve bu amaçla restorasyon projesi hazırlanmıştır. Çalışma altıncı bölümle sonuçlanmaktadır. Bu bölümde koruma önerileri geliştirilerek, medreseye verilecek işlev ve bu işlevin gerektirdiği donanım belirlenmeye çalışılmıştır. vuı

SUMMARY In the introductoiy section of our study, after introducing the aim, scope and method of the subject, we will attempt to give a short explanation of the development of külliye (Complex of buildings round a mosque) and medrese (Müslim theological school) architecture. The historical development of külliye architecture is examined with various examples explaining its definition and reason for establishment The Sinan period Külliye are introduced together with their characteristics. The explanation of medrese architecture however is considered in more detail. In this section medrese is defined and examined as a educational establishment We attempt to explain how the income of medrese are obtained, the effect of the denomonations^ what denomonation the teachers and the students have to be, the duration of the education, according to whatfactors numbers of teachers and students change and the names the medrese take in accordence with the classes taught In addition, bow many types of medrese there are and the historical development of them is explained with various examples. In the second section, Kılıç Ali Paşa Mesrese is examined together with the other medreses of its time period from the point of the landspace design, environmental, structural, external and embellishment characteristics and a catalog whicch contains the 26 medreses built by Sinan in the 16. century has been prepared. By evaluating the catalog, it is attempted to explain which factors played a role in Sinan Medrese's continuing to our day. In the third section, it is attempted to indroduce the Kılıç Ali Paşa Külliye and its surroundings. While introducing Tophane surroundings, the areas topography, its historical development and physical formation is looked at After examining the date of construction of the Kılıç Ali Paşa Külliye, the person who had it built and its general settlement characteristics, the edifices thqt form the külliye are looked one by otue in the landspace scaledrawing and their environmental and structural characteristics are examined. In the fourth section, the Kılıç Ali Paşa Medrese is examined in detail with respect to its environmental, structural, external and embellishment characteristics. The resurvey and restitution projects of the building were prepared. According to the catalog that we examined in the second section in the light of the Kılıç Ali Paşa Külliye and the other medreses shared characteristics, an attempt is made to determine the place the medrese takes in its time period. In the fifth section, the functional, structural and material damages on the medrese and the reasons were determined. In addition, in view of these dameges, various solutions are examined and a restoration project prepared. 1*ÖZET Çalışmamızın giriş bölümünde konunun amacı, kapsamı ve yöntemi tanıtıldıktan sonra külliye ve medrese mimarlığının gelişimi kısaca verilmeye çalışılmıştır. Tanımı ve kuruluş amacı anlatılan külliye mimarlığının çeşitli örneklerle tarihsel gelişimi incelenmiş, Sinan dönemine ait külliyeler özellikleriyle birlikte tanıtılmıştır. Medrese mimarlığının anlatıldığı kısmı ise daha kapsamlı olarak ele alınmıştır. Bu bölümde medresenin tanımı yapılmış, bir eğitim kurumu olarak yapısı incelenmiştir. Medreselere gelirin nasıl sağlandığı, mezheplerin medrese yapısını nasıl etkilediği, eğitim süreleri, öğretmen ve öğrenci sayısının neye göre değiştiği ve okutulan derslere göre medreselerin aldıkları isimler açıklanmaya çalışılmıştır. Ayrıca kaç tip medrese olduğu ve bu medreselerin tarihsel gelişimi çeşitli örneklerle anlatılmıştır. İkinci bölümde Kılıç Ali Paşa Medresesi vaziyet planı, mekansal, yapısal, cephe ve bezeme özellikleri açısından dönemin diğer medreseleriyle birlikte ele alınmış; XVLyy'da Mimar Sinan tarafından yapılmış 26 medreseyi incelediğimiz bir katalog hazırlanmıştır. Katalogun değerlendirilmesiyle Sinan'ın günümüze ulaşabilen medreselerinin tasarımında hangi faktörlerin rol aldığı belirlenmeye çalışılmıştır. Üçüncü bölümde Kılıç Ali Paşa Külliyesi ve yakın çevresi tanıtılmaya çalışılmıştır. Tophane çevresi tanıtılırken bölgenin topograıîk durumu, tarihsel gelişimi ve fiziksel olarak nasıl biçimlendiği ele alınmıştır. Kılıç Ali Paşa Külliyesi'nin ise yapım tarihi, yaptıranı ve genel yerleşim özellikleri incelendikten sonra külliyeyi oluşturan yapılar vaziyet planı ölçeğinde tek tek ele alınmış, mekansal ve yapısal özellikleri incelenmiştir. Kılıç Ali Paşa Medresesi'nin ayrıntılı olarak incelendiği dördüncü bölümde mekansal, yapısal, cephe ve bezeme özellikleri ele alınmış, yapının rölöve ve restitüsyon projeleri hazırlanmıştır. 2. bölümde incelenen katalog verilerine göre Kılıç Ali Paşa Medresesi'nin diğer medreselerle ortak olan ve olmayan özellikleri ışığında medresenin dönem içindeki yeri belirlenmeye çalışılmıştır. Beşinci bölümde medresede fonksiyonel, strüktürel ve malzemeye yönelik hasarlar belirlenmiş ve bu hasarları oluşturan nedenler anlatılmıştır. Ayrıca medresede oluşan hasarlara karşı yapılacak müdahaleler belirlenmiş ve bu amaçla restorasyon projesi hazırlanmıştır. Çalışma altıncı bölümle sonuçlanmaktadır. Bu bölümde koruma önerileri geliştirilerek, medreseye verilecek işlev ve bu işlevin gerektirdiği donanım belirlenmeye çalışılmıştır. vuı