Ayasofya Külliyesi ve Fatih Medresesi

Abstract

ÖZET Ayasofya, VI. yüzyıl teknolojisinin sınırlarını zorlayan, o güne kadar denenmemiş anıtsal bir yapıdır. Iuistianos tarafından yaptırılan Ayasofya'nın yapımına 532 yılında başlanmış, 537 yılında tamamlanmıştır. Iuistianos tarafından yaptırılan günümüz Ayasofya' sı, 3. Ayasofya'dır. 1500 yıldan beri ayakta duran ve yapılışından itibaren 800 yıl kadar dünyanın en büyük kapalı mekanı olan Ayasofya Müzesi, her toplumun ilgisini çekmiş, araştırma ve inceleme konusu olmuştur. Yapı, Bizans ve Türkler dönemindeki onarım ve eklerle iki farklı kültürün sentezi olmuştur. Zaman içinde yapılan çalışmalar, Ayasofya'nın yapılışından bu yana, mimari, yapı malzemesi, strüktür, süsleme anlayışı hakkında fikir vermektedir. Kısa sürede tamamlanan Ayasofya'nın yapımından kaynaklanan sorunlar, zaman içinde kendini göstermiş, depremler sonucu, yapıda kalıcı deformasyonlar meydana gelmiştir. Ana kubbesi birkaç defa yeniden yapılmış ve taşıyıcı sistemi çeşitli dönemlerde onarım görmüştür. Yapıda geçmiş depremlerin bıraktığı izleri ve büyük deformasyonları görmek mümkündür. Ayasofya, mimarisinin yanısıra statik çözümleri, tarihsel ve sanatsal özellikleri de üzerinde taşımaktadır. İstanbul'un fethinden sonra Türkler tarafından da büyük önem verilen yapının içerisinde ve çevresindeki Türk eserleri Ayasofya'ya ayrı bir anlam kazandırmıştır. Türkler döneminde yapılan eserlerin, Ayasofya'ya saygılı bir biçimde yapıldığı ve anıt ile büyük bir uyum içinde olduğu görülmektedir. Türk yapılan, kendi dönemlerinin mimari anlayışını, yapım teknolojisini, malzemesini, süslemelerini tanıtıcı birer seçkin örnektir. Ayasofya çeşitli dönemlerde yapılan şadırvan, sebiller, medrese, muvakkithane, sıbyan mektebi, türbeler ile bir külliye haline dönüşmüştür. Bu tez çalışması da yapının tarihsel ve mimari gelişimini, onarımlarını, Ayasofya'nın camiye çevrilmesinden sonra yapılan Türk eserlerini tanıtmaktadır. Ayrıca, Fatih medresesi incelenerek, medrese kalıntılarının nasıl korunması gerektiği konusunda öneriler verilmektedir. Bunun yanı sıra Ayasofya'nın mevcut durumu doğrultusunda, bundan sonra yapılması gereken çalışmalar belirtilmektedir.

ABSTRACT Hagia Sophia is a church that forced the frontiers of the 6th century construction techniques and also, till that time such a building like Hagia Sophia had been never tried to. In 532, the construction of Hagia Sophia was started by Iustianos and the church was completed in 537. The church done by Iustianos is the third one today. Hagia Sophia museum, which has been stand up till 1500 years, and had been regarded as had been having the world's largest covered area for 800 years long time, attracted attention of everyone in the world and was the subject of many searchings. The museum is a synthesis of two culture since the re-constructions and addings made in both Byzantine and Turks time gave the building this character. Searchings done in times give us ideas about the museum's manner as of architecturaly, structural system and specimens and cavings since the building was completed first. Since its construction time is so short, thereafter the church was completed, the problems caused by the faults in construction evolved later on the constrution of the church had been finished. Also, later quakes made unbearable sufferings to the church. The main dome of the church had been re-builded manytimes. And also, its structural specimens had been re-constructed in different times. Today, we can see the sufferings caused by quakes in early times on the church's elements. And today, the great deformations on the church stands still. Today, the church stands out by the help of the re-buildings and re-constructions carried out in many times. Besides its architectural importance, Hagia Sophia today, had took up the structural methods which reflects the times it was builded. And also the historical and the arthistic properties too. After Istanbul ( Constantinapole ) was taken by Turks, they gave it a great importance. Things done by Turks to Hagia Sophia, made Hagia Sophia much more point of view. It has been seen that the rebuildings done by Turks were never be against the church's primery manner and they all are in good harmony with the church itself. Re-buildings done by Turks reflects architectural manner, structural systems and method of decoration and cavings which belongs to their times and are the best samples of that times. Later addings made in different times like Shadirvan, Sebils, medrese ( kind of school in which many types of science and Islamic worths learned ), muvakkithane, Sibyan mektebi and tombs, turn the church into the Külliye type building. Subjects in this thesis consist of architectural and historical devolopments achieved during both the Byzantine and Ottoman times, and the works done by Turks after the church turned to mosque. Also, this work tells about the re-construction proceeds done by both Byzantines and Ottomans ( Turks ). At the end, we will examine the Medrese of Fatih ( Fatih Medresesi ) done by Turks; and try to give out some solutions on the problems of how we can protect the remnants of the medrese. In addition to this, we will give some advices and tell what to do on the problems Hagia Sophia today faces with. We also, according to the settings laid out which show the situation in which Hagia Sophia today is, do some recommandances. I believe that with the re-constructions done in time of Turkish republic and will done in coming days or years, Hagia Sophia will be the good examples for coming generation to show them the treasures of this country. xi