Göynük tarihsel siti, dini ve sivil mimarlık örnekleri, koruma sorunları ve yeni yapılanma koşulları

Abstract

`Tarihi çevrenin korunması` konusu, evrensel anlamda 18. yüzyıl sonlarından itibaren gelişmeye başlamış ve günümüze gelinceye kadar çeşitli yaklaşımlarla ele alınmıştır. Bütün dünyada ve özellikle batı ülkelerinde bilinçli bir şekilde gündemde tutulan bu konu, ulusal ve uluslararası yasalarla hayata geçirilmeye çalışılmaktadır. Ülkemizde ise Tanzimat'tan günümüze kadar her alanda yapılan çağdaşlaşma çalışmalarının sonucunda, 70'li yıllardan itibaren fiziki çevreler de değişmeye, yozlaşmaya başlayınca, kültür varlıklarım ve tarihi çevreleri koruyabilmek için uluslararası standartlara sahip yasalar çıkartılmıştır. Bugün, bu yasaların öngördüğü biçimde kültür varlıklarımızın ve sit alanlarımızın envanteri yapılmaya çalışılmakta, `koruma amaçlı imar planlan` hazırlanmakta, demokratikleşmenin gereği olarak belediyelerin de `koruma`da etkin kılınmasına uğraşılmaktadır. Fakat, yine de `kent ölçeğinde bir koruma` henüz başarılamamıştır. Mevcut yasalara rağmen, `tarihi çevrelerin korunamamasının en önemli nedenlerinden biri, devletin `kültür ve koruma politikasına sahip olmayışıdır. Ayrıca, `koruma` talebinin de `kentli bilincine` bile sahip olmayan yöre halkından değil, azınlıkta olan seçkinlerden gelmesi, başarısızlığı pekiştirmektedir. Ülkenin finans kaynaklarının yetersiz, korunacak kültür varlıklarının çok oluşu da korumayı olanaksız kılan diğer nedenlerdir. Korunamayan `tarihi çevreler` ise büyük bir hızla değişim- dönüşüm dönemi yaşayarak, yok olma sınırına gelmektedir. `Korunması gerekli` kentlerimizden biri olan Göynük'ü, bugünkü durumu ile incelemek, belgelemek, dün-bugün bağlantısını kurmak, sorunlarım, koruma ve yeni yapılanma koşullarım ortaya koymak amacıyla yapılan bu tez; giriş bölümü dışında beş bölümden ve eklerden oluşmaktadır. 1. Bölüm'de, `Göynük Kenti'nin Fiziksel ve Tarihsel Değerlendirmesi` başlığı altında, ilçenin coğrafi, ekonomik ve sosyal yapısı ile varoluşundan bu güne kadar geçirdiği dönemler araştırılmıştır. 2. Bölüm; kent dokusunu oluşturan mimari ve işlevsel öğelerin ele alındığı bölümdür. Kentsel işlevlerin dağılımı ile birlikte ağırlıklı olarak dini, idari ve sosyal amaçlı yapılar ile önemli geleneksel konutlar incelenmiş, bazılarının rölöveleri çıkartılmış, fotoğraflarla kısa bir zaman dilimi içinde uğradıkları değişim gösterilmeye çalışılmıştır. 3. Bölüm'de; Göynük'teki geleneksel konut mimarisinin ortak nitelikleri, genel yerleşme, plan, cephe ve yapısal özellikleri ile plan ve cephe tipleri araştırılmıştır. 4.Bölüm'de; geleneksel dokudaki değişimler, kent planlama ve koruma kararları, restorasyon ve yeni yapı uygulamaları incelenmiş ve irdelemeler yapılmıştır. S. Bölüm; değerlendirme ve sonuç bölümü olup, `Göynük Koruma Amaçlı İmar Planı`nın yeniden ele alınmasındaki yaklaşımları ve etkin koruma için gerekli olan koşullan içermektedir. VIII

The subject of `preservation of the historical environment` has started to improve it self universally by the end of 18th century and the evolution of the idea has continued till today with different approaches. The concept is being studied carefully in every detail around the world with the help of national and international laws. In Turkey, starting with the `Westernization` efforts in every phase of life from early 19th century and continuing with the high speed of uncontrolled urbanisation movement mainly from 1970's resulted by the destruction and deterioration of the physical environment. To avoid these negative changes and to preserve the cultural heritage and historical environment, laws and rules, fitting international standards, were passed by the legislators. Today, the cultural heritage and sites are inventoried, preservation based urban plans are being prepared, and as a result of the `democratization phenomenon` the municipalities are asked to join these efforts accordingly. But unfortunately, `a preservation at the urban scale` could not be realised. One of the main reasons for not being able to protect and preserve the `historical environment` is that the state hasn't set an active policy instead of passive means -by legislation only- for the issue. The concept of the preservation comes from the relatively few experts and elite but not from the `new citizens` which have no idea about the consciousness of `citizenship`. This aspect makes every effort extremely difficult to accomplish. Insufficient resources and lack of finances of the country and the enormous quantity of cultural heritage are among the other difficulties in the area of preservation. As a result, `unpreserved historical sites` face with heavy damage and total destruction. The thesis is about Göynük, one of the most important `historical towns` of Turkey which is worth to be preserved. The aim and the purpose is to examine and analyse the historical town with all the related aspects, past and today, the problems involved and the establishment of criterion for urban renewal and preservation. The thesis contains six parts, excluding preface and annexes. Part 1; under the cover of `The Physical and Historical Evaluation of the Town`, Göynûk's geographical, economical, social structure and it's historical evaluation are researched. Part 2; consists of a research on the urban tissue deriving from the architectural and functional concepts. The built environment is analyzed with its religious, administrative, social and residential context with the help of architectural measured drawings and photographs, pointing out tije^clıajages on*,'/ the historical evidence throughout the time. ğ' 1 1 IXPart 3; contains the analysis of the common characteristics of the traditional Göynük House, as well as the typology of the vernacular architecture and settlement which is presented as an output of the research. Part 4; consists of the changes of the traditional fabric related with urban planning and preservation decisions and the building concepts of today. The facts are studied and discussed. Part 5; consist of the evaluation and conclusions of the thesis leading to the proposals concerning the revision of the existing `Implementation Plan of Historical Göynük Town` with its mechanisms and tools for an active preservation. s/ti*` **?`'/