Bursa`da 1930-1950 yıllarında inşa edilmiş konutların cephe özelliklerinin değerlendirilmesinde tipolojik bir yöntem denemesi

Abstract

ÖZET Kentleşme olgusunda, geçmişi geleceğe taşıyan binalar, kentin diğer mekânsal öğeleri ile birlikte kentsel oluşum sürecininde birer parçası olmuştur. Bu oluşumları hedef alan araştırmalar için envanter çalışması bir araçtır/Türkiye'de 1970'li yıllar sonrasında artan koruma çalışmaları sırasında binalar, inşa edildikleri dönemle ilgili mimarisinde etkili ol muş mimari stil, akım ve eğilimler vede yapısal kimlikleri gözetilerek koruma altına alın maktadır. Kültür ve Tabiat Varlıklarım Koruma Kanunu incelendiğinde de, ancak XIX. yüzyıl sonuna kadar inşa edilmiş taşınmazlar ile Milli Mücadele ve Türkiye Cumhuriye- ti'nin kuruluşunda büyük tarihi olaylara sahne olmuş binalar ve Mustafa Kemal Atatürk ta rafından kullanılmış evler korunması gerekli taşınmazlar olarak belirlenmiştir(*). Cumhu riyet sonrasında Çağdaşlaşma olgusunun ürünü olan sivil mimarlık örneklerinden konutlarında incelendiklerinde herbir konutun kültürel değişimi yansıtan önemli birer belge olduğu anlaşılmaktadır. / Türkiye'nin Doğu Marmara ulaşımında, kuzey-güney ve doğu-batı ekseni üzerinde bulu nan Bursa, ulaşımda menzil noktası olma özelliği ile, Osmanlı İmparatorluğu'ndan Türki ye Cumhuriyeti'nin kuruluşuna ve günümüze değin ekonomik yatırımlara sahne olmuştur. Kuruluşundan günümüze önemli değişim ve gelişimlerin mekanı olan bu kentte, Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluşu sonrasında döneminin nitelikli binaları inşa edilmiştir. Bu çalış mada, yapılan inceleme sonrasında, 1930-1950 yıllan arasındaki dönemde, Bursa'da inşa edilmiş her bir konutun, taşıdığı değerler bağlamında korunması gereken birer belge olduğu gerçeği ile karşılaşılmıştır. Bu değerlere ulaşabilmek için konutlar, tipolojik çözümleme yöntemi kullanılarak envantere kaydedilmiştir. Envanter çalışmasından elde edilen sonuçlar tezin diğer bölümleri ile desteklenmiştir. Tezin birinci bölümünde konu nun tanımı, yöneldiği sav ve yöntem açıklanmıştır. Çalışma alanının tanıtımı amacı ile kentin coğrafi konumu, tarihi, ekonomik gelişimi ve toplumsal yapısı sosyo-ekonomik ve sosyo-kültürel değişim bağlanımda incelenmiştir. Kentin gelişim ve yerleşim özellikleri ile 1930-1950 döneminde karşılaşılan kentsel gelişiminin tanıtıldığı ikinci bölümü, 1930- 1950 Bursa'sında inşa edilmiş binalara ait özelliklerin araştırıldığı üçüncü bölüm izler. Bu bölümde Bursa'da izleri gozlemlenenyXX. yüzyıl başlarında etkili olmuş mimari akım, stil ve eğilimler incelenmiştir. İncelemede mimari gelişimin Türkiye'ye ve Bursa'ya yansıması hedeflenmiştir. Bu incelemede, konutların mimarisindeki yabancı etkiler ile birlikte gele neksel mimarimizden gelen unsurlar ile de karşılaşılmıştır. Bir sentez ürünü olan binaların kentte sivil mimarlık örneklerinin yamsıra resmi ve kültürel işlevli olanları da, mimari akım, stil ve eğilimler bağlamında örneklenmiştir. Bursa'mn kentsel geçmişini, 1930-1950 yıllan arasında yeralan dönemde inceleyen tezde, Cumhuriyet sonrası yaşanmış çağdaşlaşma olgusunun sivil mimari örneği konutların bir bölümünün envanteri çıkanlmıştır. Kentte kültürel değişimin belgesi olan bu konutların (*) 21 Temmuz 1983, T.B.M.M. 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu'na ait yasa ve ilgili mevzuat. XVparsel genişlikleri ve cephe biçimlenişleri ile ilgili verilerinden elde edilen ölçütler kullanılarak bir matris yapılmıştır. Bu matris açılımında toplam 54 konut kataloga alınarak plan şemaları, fotoğrafları ve mi mari özellikleri tespit edilmiştir. Bir envanter, niteliği taşıyan dördüncü bölümü takiben beşinci bölümde, Bursa'da yapım yılı 1930-1950 arasında kalan konutların ortak özellikleri, aynı dönemde dünyada inşa edilmiş konutların ortak özellikleri ile bağlantısı kurulmuştur. İncelenen konutların belgesel, yaşamsal, üslupsal, kentsel ve tarihi doku değeri, fiziksel değeri olduğunun ortaya konduğu altıncı bölümde, bu değerlere bağlı kalarak, Bursa'da 1930-1950 yılları arasında inşa edilmiş konutlar için koruma önerileri sunulmuştur. xvı

ABSTRACT It is aimed to learn about the space elements which reflect the past to the future in urbanization. The inventor studies are only means of reaching target. Buildings have been taken under protection since 1970s from the point of the period and style they were built. According to the law of Protecting Cultural and Natural Buildings; the ones which were built until the end of XIX. century, the works of National war and the houses used by Mustafa Kemal Atatürk have been accepted as unmovables which have to be protected. Most civil buildings including houses built after the Republic, carry cultural changes and those of economical improvements are seen on them. The architectural movements around the world are seen on designing principles and elevation properties, under the effect of westernization. Bursa which is situated on North-South, East- West transportation axle, has been a very important point on eastern Marmara. Investments were made here, after the republic. The city, which faced many changes since the settlement, has many qualified buildings date back to Republic. Due to these facts, a typical inventory study has been carried out in this thesis to show that the masonry buildings made between 1930-1950 in Bursa, need to be protected. Considering this,in the first part the subject of the thesis is defined, the ideas related to the topic, and the hypothesis confirming these ideas are described. The geographical situation, historical improvement of the city is studied through socio- economical points.The second part includes information about the city where as the properties of the buildings which were built between 1930-1950 are given in part three. The architectural movements at the beginning of XXth century have been searched to define the style and properties of those buildings. The reflection of the cultural interactio in Turkey aver Bursa is examied. Our traditional facts were combined with foreign style and examples of a different synthesis were built in Bursa. The examples of official, cultural and residential houses have been exemplified from this point. Cultural progress is considered in the city on house-scale, and typology method is used to find a matrix. Two main criteria's are used in matrix: The ground with explaining the building through city scale. The cantilevers forming different appearances on elevation. Totally 54 buildings are included in this matrix solution; their plans, photographs, architectura properties are listed. After the forth part which is a form of inventory, the fifth part includes the information about the relation between the buildings in Bursa and around the world, constructed between 1930-1950. This study proved the existence of civil architectural works of that pleriod which are really good examples of past urbanization. Residential, style, historical and urban evaluation of these buildings are shown. As a conclusion the suggestions about the necessity of protecting these buildings from the point of documentary, urban, style and strength are given in part six. xvn «WMJMAHTASYON KEKj^