Aydın`ın Mykale (Dilek/Samsun) Dağı`nda bir Bizans manastırı: Kurşunlu Manastır

Abstract

Aydın'ın Kuşadası ilçesine bağlı Davutlar Beldesi'nin yaklaşık 12 km. güneyinde, Mykale (Dilek / Samsun) Dağı üzerindeki, 690 m. yüksekliği olan Kurşunlu Tepe'nin yaklaşık 520 metredeki kuzey yamacında bir Bizans manastırı yer almaktadır. Bizans manastırlarının genel planına uygun olarak, manastırı oluşturan yapılar, çevresi duvarlarla çevrilmiş ve merkezinde kilisenin yer aldığı bir avlu etrafında düzenlenmiştir. Yemekhane, mutfak (?), keşiş hücreleri gibi binalar bu avlunun etrafında, çevre duvarına bitişik olarak dizilmişlerdir. Manastırı çevreleyen duvar, üzerinde bulunduğu tepenin topografyasına göre biçimlenmiştir. Kompleksin güney ve kuzey duvarları bazı yerlerinden yıkılmış olmasına rağmen büyük ölçüde ayaktadır; doğu duvarı belli bir yüksekliğe kadar görülebilirken, batıda çevre duvarına ait belirgin bir veriye rastlanmamıştır. Manastırın merkezinde yer alan kilise, muhtemelen 19. yüzyıl sonlarındaki tamir edilmiş haliyle, batıdaki giriş mekanı hariç tamamen ayaktadır. Kilisenin bazı duvarlarında belli bir yüksekliğe kadar özgün doku görülebilmektedir; bunlar, taşların tuğlalarla çevrelendiği ?çerçeveli teknik? olarak bilinen bir teknikle örülmüş duvarlardır. Kilisenin doğu duvarında, dışa taşkın üçlü apsis düzenlemesi görülmektedir; ortadaki apsis beş, iki yandaki küçük apsisler üç cephelidir. Yapının kuzeydoğu ve güneydoğu köşelerinde, litürjik amaçlar için kullanılan pastophorion odaları yer almaktadır. Kilisenin özgün plan şeması mevcut verilerle anlaşılamamaktadır, bu nedenle üç farklı plan tipi ihtimali üzerinde durulmuştur; tek nefli beşik tonozlu bazilikal plan, üç nefli ve neflerin üzeri beşik tonozlu bazilikal plan ve ?uzatılmış veya genişletilmiş (extended) kare içinde haç plan?. Kilisenin batısındaki giriş mekanı, 19. yüzyıldaki inşaatta, farklı bir kullanım için yeniden düzenlenmiş olmalıdır. Manastırın kuzeybatı köşesinde, duvarlardaki kat izlerinden iki katlı olduğu anlaşılan dikdörtgen yapının yemekhane ve erzak deposu olarak kullanılmış olması kuvvetle muhtemeldir. İkinci katın başlangıcına kadar ayakta olan yapının girişi, güney cephesinden sağlanmaktadır. Manastırın üç tarafına dağılmış 13-14 mekanın keşiş hücreleri olduğu söylenebilir. Bunların bir bölümü kuzey ve güney çevre duvarına, geri kalanlar ise manastırın batısında, yemekhanenin önündeki kuzey-güney eksenli taraça duvarına bitişik olarak inşa edilmişlerdir. Manastırın yaklaşık 100 m. doğusunda, üzerindeki kemer ve duvar izlerinden iki katlı olduğu anlaşılan bir mezar şapeli yer almaktadır. Kilisenin özgün duvar tekniğinin, tamamı Laskarisler Dönemi'ne (1204-1261) atfedilen, Kahvehisar Adası'ndaki 8 no.lu kilise, İkiz Ada'daki 4 no.lu kilise ve Sardes'teki E kilisesiyle, muhtemel plan tipinin de Bursa Tirilye'deki Kemerli Kilise'yle benzerlikleri dikkate alınarak, Kurşunlu Manastır'ın 13. yüzyıla ait olduğu öne sürülebilir.

A Byzantine monastery is situated on the 520 m high northern slope of Kurşunlu Tepe, which rises 690 m on Mount Mykale (Dilek / Samsun), located 12 km south of Davutlar-Kuşadası, Aydın. Matching with the general layout of Byzantine monasteries, buildings which constitute the complex are placed around a courtyard enclosed by walls, with the church at the center. The refectory, kitchen (?), monks? cells are aligned around this courtyard and adjoins the enclosure, which took its shape from the topography of the hill. Although the southern and northern walls of the complex are ruined at some parts, most of it is still standing. While the eastern wall is observed at a certain height, no trace of the western wall can be achieved. Apart from its entrance on the west side, the church situated at the center of the complex is still standing wholly after its restoration probably in the late 19th century. On some walls of the church up to certain heights, one can observe the original structure due to the ?recessed brick? technique of Byzantine architecture. On the eastern wall of the church three apses are protruding, of which the middle has five and the smaller ones on both sides have three façades. Pastophoria, which are used for liturgical purposes are located on the northeast and southeast corners of the building. Although original layout of the church is hard to define with the existing data, thus there are three possible layouts to be discussed-basilical plan with one nave and barrel vaults, basilical plan with three naves covered with barrel vaults and extended cross-in-square plan. The entrance on the west side of the church seems to have been replanned during the 19th-century renovation due to a different use. The rectangular building on the northwestern corner of the monastic complex shall be the refectory and has two stories as understood from the traces on its walls. The building stands up to the second story and its entrance is on the southern façade. 13 or 14 structures scattered around the complex can be monks? cells, of which some adjoins the northern and southern walls of the enclosure and the rest are attached to the terrace wall of north-south axis in front of the refectory on the west of the monastery. Approximately 100 m east to the monastery, a funerary chapel is situated. Traces of arches and walls indicates a two-story building. 13th century can be suggested as the date of the Kurşunlu Monastery, in consideration with its wall technique which is similar to the church no. 4 at İkiz Ada, church no. 8 at Kahvehisar and church E at Sardes, as well as its plan similar to the Kemerli Kilise at Tirilye, Bursa.