Görme engellilerin mekan okumasına etki eden parametrelerin saptanması

Abstract

Dünya'da bir milyardan fazla insan (Dünya Sağlık Örgütü'nün 2010 yılı küresel nüfus tahminlerine göre), ya da bir başka deyişle, Dünya nüfusunun yaklaşık %15'i çeşitli sakatlıklarla yaşamaktadır. Türkiye'de bu oran %12,29'dur. Türkiye nüfusu içindeki görme engelli oranı ise %0,6'dır. Görme engelli bireyler fiziksel erişilebilirlik sorunları nedeni ile sosyal yaşamda yerlerini alamamaktadırlar.1980'lerde Amerika'da ortaya atılan ve dünyada çeşitli ülkelerde yaygınlaşan Evrensel Tasarım ilkesinden hareketle, toplumun her bireyinin, toplumun tüm kaynaklarından eşit olarak yararlanabilmesi gerekmektedir.Bireylerin, eğitim, istihdam, sağlık haklarından yararlanabilmeleri ve sosyal hayatta yerlerini alabilmeleri de mimarlar, tasarımcılar tarafından oluşturulan yapılı çevrenin erişilebilir olması ile ilgilidir. Planlamadan ve yapısal detay eksikliği veya hatalarından kaynaklanan sorunların teknolojik bir takım çözümlerle aşılmaya çalışılması tasarım eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Ayrıca teknolojik çözümler kişiye özel ise, ilgili cihaza sahip olamayan kişi çözüm dışında bırakılmış olacaktır.Erişilebilirlik, tekerlekli sandalyedeki kişi açısından rampa, asansör olarak düşünülüyor olsa da, görme engelli birey için, kılavuz yollar, sesli yönlendirmeler, uyarı sistemleri, renk tonları, aydınlatma düzeyleri, vb olmaktadır. Görme engelli birey için tüm bu detaylar, o kişinin mekanda bağımsız hareket edebilmesine olanak sağlamak içindir.Görme engelli bireyin, gören bir kişi gibi, nerede olduğunu ve nereye gitmekte olduğunu bilmesi konforunu yaşaması, dolayısıyla bağımsız hareket edebilmesi gereklidir. Bireyin bağımsızlığı ancak bulunduğu mekanı algılaması ile ilgilidir. Mekanı okuyabilen gören ya da görmeyen her kişi bağımsızdır.Görme engelli kişinin mekan okumasının bağlı olduğu kriterleri, plan kurgusu içinde araştırmak ve bilişsel haritalama yeteneklerinin, çevre ve mekan tasarımındaki olumlu etkilerini araştırma gereği vardır.Bu çalışmada, mimari tasarım aşamasında mimarlara belirli kriterler sunulması amaçlanmaktadır. Özellikle kamusal mekanlarda erişilebilirlik önem kazanmakta ve tasarımcının planlama aşamasında alacağı tedbirlerle hem daha ekonomik çözümler hem de herkes için erişim sağlanabilecektir.Çalışmada kamusal mekan olarak seçilen 2 ayrı plan tipindeki alışveriş merkezinde 14 görme engelli ile deney yapılmış, belirlenen rotalarda hareketleri izlenmiş, bilişsel haritalamalarını sınamak için çizim ve anlatımları kayıt edilmiş, devamında aynı mekana ait planların, mekan dizimi yöntemi ile eksenel hat analizi ve görünür alan analizleri yapılarak sayısal verilerine ulaşılmıştır.Görme engelli kişinin mekan okumasında plan şemalarının etkisi araştırılırken, çoklu duyulara hitap edebilen mekanların ve işaret ögelerinin yerleri ve niteliklerinin de etkileri tartışılmıştır. Bir mekanın görme engelliler için okunabilir olabilmesi, ancak bilişsel harita oluşumunda kolaylık sağlayacak detayların uygulanması ile olasıdır. Dolayısıyla, çalışma sonucunda ortaya koyulan kriterler, okunabilirliği etki eden önemli parametrelerdir. Çalışma, sonuçları ile belirli kriterler sunmasının yanı sıra, mimari araştırmalarda konuya dikkat çekmek, araştırmacılar tarafından farklı kriterlerle ana fikir üzerinde yeni tartışmalara açmak ve araştırmaların yapılmasını sağlamak amaçlamaktadır.

According to the 2010 global population estimates of the World Health Organization, more than a billion people live with some form of disability (or approximately 15% of the world's population). This rate is 12.29% in Türkiye. The rate of people with visual impairments in Türkiye among the total population is 0.6%. Due to the problems of physical accessibility, visually impaired people cannot take their place in the social life.According to the Universal Design Principle which was put forward in the United States in the 1980s and spread worldwide, that every member of society should equally benefit from all the sources of the society.Individuals who benefit from education, employment and health care and having a place in social life are related to the accessibility of the built environments created by architects and designers. Using a number of technological solutions to overcome problems arising from designing and lack of structural details or errors are caused by lack of design. In addition, if the technological solutions are personal, a person who does not have the related device will be left out of the solution.Although accessibility is considered to be a ramp and a lift for people in wheelchairs, there should be guided paths, voice guidance, warning systems, colour tones, lighting levels, etc., for the visually impaired people. All these details are for the visually impaired individuals in order to let them move independently in the venue.Like the people who can see, visually impaired people should also have the comfort of knowing where he is and where he is going so that he can move independently. Independence of the individual is only related to the perception of the place. People who have spatial legibility are independent no matter if he is blind or not.It is a must to research the criteria related to the spatial legibility of the visually impaired person within the plan layout and positive effects of cognitive mapping abilities on the environmental and spatial design.In this study, it is aimed to suggest the architect some specific criteria during the architectural designing stage. Accessibility especially in public places is very important, with the measures taken by the designer in the planning stage there will be both more economical solutions and accessibility for everyone.In the study an experiment was carried out with 14 visually impaired people in two different shopping malls with different plans chosen as public places. Their movements were observed in certain routes and their narrating and drawings were recorded to test their cognitive mappings, afterwards numerical data of the plans of the same place were obtained with axial line analysis and visibility graph analysis of the space syntax.While researching the effect of the plan scheme in the spatial legibility of the visually impaired person, the effects of the locations and qualities of the landmark knowledge and the places appealing to multiple senses are also discussed. It is only possible for visually impaired to read the space when the details that can help in the formation of cognitive maps are applied. Therefore, the criteria that laid down with this study are important parameters that affect the mapping. The study not only presents certain criteria with its results, but also aims to draw attention to the issue in architectural studies, to open new discussions by researchers on the main idea with different criteria and to ensure to do researches.