Erken Cumhuriyet`te dağ ve kış mekanlarının inşası

Abstract

Bu tez çalışmasında Alpinizm ve dağ romantizmi üzerine yazan yabancı akademisyen ve araştırmacılardan esinlenilerek, Türkiye coğrafyasında modern dağ imgelerinin ortaya çıkışı ile yüksek coğrafi mekânların inşa edilmesine ilişkin sürecin İkinci Dünya Savaşı'nın bitimine kadar olan dönemdeki bir kesiti, büyük ölçüde Uludağ'ın mekânsal üretimi üzerinden, geniş açılı ve uzun dönemli bir perspektifle incelenmiş ve bu doğrultuda Osmanlıdan Cumhuriyete geçişle birlikte modern dağ imgelerinin inşa edilmesinden dağ ve kış sporlarının ortaya çıkışına gelinceye kadar ki süreç, bu süreci var eden tarihsel, siyasal, toplumsal ve fiziko-sosyo-kültürel mekânsal dinamikler dikkate alınarak farklı konu başlıkları altında analiz edilip sorunsallaştırılmıştır. Söz konusu incelemenin ana eksenini premoderniteden moderniteye geçiş teşkil eder. Diğer bir ifadeyle bu tezde modern dağ imgelerinin ortaya çıkışı ile yüksek coğrafi mekânların algılanışındaki değişimi izlemek ve kavramak modern öncesinden adım adım moderne geçişi ifade eden bir süreci imler. Bu bağlamda bu çalışmanın ürettiği metinde, Erken Cumhuriyet'te modern dağ imgelerinin inşası ile yüksek coğrafi mekân algısında ortaya çıkan değişim ve söz konusu değişimin, mimarlığın ana konularından olan yapılar ve yapılı çevreyle birlikte fiziksel çevre kavranışı ve fiziko-sosyo-kültürel mekânsal üretimler ile olan ilişkisi `modern öncesi` ve `modern` bağlamsal olguları odağında irdelenmiştir. Bunun yanısıra söz konusu bu süreç modern bir yönetim tarzı olarak sosyal devlet olgusunun gelişimiyle koşutluk içinde ele alınmış ve bu doğrultuda aynı zamanda H. Lefebvre'nin mekân üretimine ilişkin düşünceleri referans alınarak, dağ ve kış mekânlarının inşası siyasal bir etkinlik programı dahilinde gerçekleştirilen mekânsal üretimler olarak incelenmiştir. Dolayısıyla bu çalışma mimarlık tarihi ile sosyal bilimlerin ve kültürel çalışmaların arakesitinde biçimlenmektedir. Burada metedolojik olarak disiplinlerarası ve eleştirel bir yaklaşım tercih edilirken, mimarlığı sadece yapılar ve yapılı çevre üzerinden değil, fiziksel ve kültürel mekân üretimi, fiziksel çevre kavranışı ve sosyal mekânsal pratikler bağlamında ele almak amaçlanmıştır. Tezin ana konusunu 1923-1945 yılları oluşturmaktadır. Ancak, konunun Türkiye coğrafyasında tarihsel süreç içinde geçirdiği dönüşümü anlamak üzere Geç Osmanlı dönemi ile Avrupa kültür coğrafyasındaki duruma da kısaca değinilmiştir. Bu doğrultuda çalışma, tezin konusunu belirleyen problem tanımı ile ilgili kuramsal çerçeveyi ortaya koyan giriş bölümünün ardından, eleştirel söylem analizi ile her biri konuyu farklı bir açıdan kendi içinde irdeleyen ve tartışan beş bölümden oluşmaktadır. Modern dağ imgelerinin ortaya çıkışı ile yüksek coğrafi mekânların inşa edilmesi, Erken Cumhuriyet'teki siyasal, toplumsal, zihinsel ve kültürel dönüşümlerle birlikte ulus devletin ve milli kimliğin inşa edilmesine olduğu kadar doğa ve fiziksel çevre kavranışına, turizm, dağ ve kış sporları ile milli park ve doğal çevre korumanın sosyal tarihine, görsel kültürdeki değişimlere, gündelik hayat, boş zaman ve tatil kültürüne, popüler tüketim örüntülerine ve imge üretimine, siyasi ve sivil aktörlerin mentalite tarihine ışık tutacak çok önemli veriler içermesine karşın Türkiye'de tarihyazımında hiç konu edilmemiştir. Bu açıdan tez, hiç dikkate alınmamış bir konuyu gündeme taşımakla birlikte, aynı zamanda Türkiye modernleşmesini farklı açılardan çözümlemek üzere yeni akademik çalışmalara konu oluşturacak problem alanları ortaya çıkarıp işaret etmektedir.Anahtar Kelimeler: Dağ, Alpinizm, sublime,Uludağ, kayak, kış sporları, mekân, mevsim, kış turizmi, modernite, kült.

In this thesis, inspired by foreign academicians' and researchers' writings about Alpinism and mountain romanticism, with the occurrence of modern mountain images in Turkish geography, related with process of constructing high geographic spaces, at the one part of period of the end of Second World War, studied in a wide angled and prolonged period, mostly by spatial production of Uludağ and accordingly with transition from Ottoman to Republic, the process from construction of modern mountain spaces until occurrence of mountain and winter sports, and taking into consideration historic, political, social and physico-socio-cultural spatial dynamics of the existence of this process, became a problematical by analyzing under the different subject topics. Main emphasis of this study is laid on transition from pre-modernity to modernity. In the other words, in this thesis observing and comprehending the changes in perception about occurrence of modern mountain images and high geographic spaces indicates the process, defining the transition from pre-modernity to modernity step by step. In this context, in the text produced by this research, in the Early Republic, the changes in the perception of the construction of the modern mountain images and high geographic space and architecture of main topics of that change`s is the relation between structures and built environment with physical environment perception and physico-socio-cultural spatial productions `pre-modern` and `modern` contextual facts, is examined on that focus. In addition, this process dealt with parallel to the social state perception`s progress as a modern way of management and accordingly at the same time, by referring Lefebvre's thoughts related with space production, was studied as a space production, which in turn were improved in a political program activity as constructions of mountain and winter spaces. Therefore, this study is shaped up between the intersection of architectural history with social sciences and cultural studies. Here, a methodological inter disciplinary and critical approach were chosen so as not only to take up in the context of the architecture dwelling on buildings and built environment, but also to take up in physical and cultural production, physical environment comprehension and social spaces practices. The main topic of the Thesis compromises the years between 1928-1945. But, in order to understand the transformation of the subject through historical process that undergone in geography of Turkey, both late Ottoman period and the situation in the culture of European geography are shortly mentioned. This study starts with an introduction covering the definition of the problem determining the core topic of the Thesis and related theoretical framework, and continues together with the analysis of critical discourse and five chapters where in each chapter the subject is discussed with all its aspects. With the occurrence of modern mountain images and the construction of high geographic spaces, together with the political, social, mental and cultural transformations at the Early Republican period, until the construction of nation state and national identity, despite its inclusion of very important data related with enlightening the nature and comprehension of physical environment, tourism, mountain and winter sports with national park and social history of environment protection, alterations in visual culture, daily life, leisure and vacation culture, popular consumption patterns and image production, history of mentality of the political and civil actors, has not been subjected to the history writing in Turkey. Thus, this thesis not only carries the neglected subject on agenda, but also leads and provides new academic fields of studies concerning the solutions for problems of modernization of Turkey from various perspectives. Keywords: Mountains, Alpinism, sublime, Uludağ, skiing, winter sports, space, seasonal, winter tourism, modernity, cult.