Türkiye`de havacılık ve uçak sanayii yapıları: 1923-1940

Abstract

Bu çalışmada uçağın icadı ile birlikte yaşanan gelişmeler ve yeni bir endüstri olan uçak sanayinin doğuşu, hem teknolojik hem sosyo-kültürel anlamda havacılık yapılarıyla incelenmeye çalışılmıştır.Tezin ilk bölümünde giriş, literatür özeti, amaç, yöntem, kapsam ve hipotez belirtilmiştir. Tezin ikinci bölümünde tarih boyunca insanoğlunun uçma uğraşıları ele alınmıştır. Mitler ve sosyolojik hayaletler vardır. 19. yüzyılda, uçma rüyasının gerçekleştirilmesi için ivme ilginç bir şekilde hızlanmış ve akabinde 20. yüzyılın hemen başında bu rüya gerçekleşmiştir. Bu bölümde 20. yy başlarında dünyadaki siyasi gerilimin de üzerinde durulmuş, yeni teknoloji uçağın bu atmosferdeki rolüne ve önemine kısaca değinilmiştir. Avrupa ve Amerika'da uçağın icadı ile birlikte yaşanan gelişmeler, yeni bir endüstri olan uçak sanayii; felsefi, teorik ve pratik yönlerden incelenmeye çalışılmıştır. Uçağın Batı'da icat edilmesi ve bilimsel-teknolojik altyapının Batı'ya ait oluşu, bu tezi Batı dışında tutamazdı. Bu nedenle bu bölümde, uçağın hem sembolik önemi hem havacılık mimarisi incelenmiştir.Tezin üçüncü bölümünde, Osmanlı İmparatorluğu'nda havacılığın doğuşu ve uçak sanayii incelenmeye çalışılmıştır. Osmanlı Devleti, 19. yy sonu, 20. yy başlarında varoluş problemleriyle boğuşmaktayken, uçak icat edilmiştir. Devletin ve ordunun yönetim kademesinin ileri gelenleri, yeni teknolojiye kayıtsız kalmamıştır. Osmanlı Devleti, Batı ile eşzamanlı `Havacılık Teşkilatı`nı orduya sokmayı başarmışsa da, kısa bir zaman içinde Batı'nın gerisinde kalmaya başlamıştır. Bu durumun devletin içinde bulunduğu zorlu savaş ortamıyla da ilgisi vardır.Tezin dördüncü bölümünde, Osmanlı İmparatorluğu'nun küllerinden yeniden doğan ve Osmanlı Devleti'nin devamı niteliğinde olan 1923-1940 arasını kapsayacak şekilde Türkiye Cumhuriyeti'nde uçak sanayii ve havacılık yapıları incelenmiştir. Bu bağlamda konu hem askeri hem sivil, hem devlet hem özel sektörü kapsamaktadır. Türk Tayyare Cemiyeti (T.Ta.C.) (daha sonraki adı Türk Hava Kurumu -THK), Kayseri Uçak Fabrikası, Türkkuşu, Vecihi Hürkuş Uçak İmalat Tesisleri ve Nuri Demirağ Uçak Fabrikası bu bölümde incelenen başlıklardandır. Hipotezlerin tez içinde değerlendirilip araştırılması ile sonuç bölümünde bir takım çıkarımlar yapılmıştır; bugüne kadar kopuk ve pek de araştırılıp düşünülmeyen bağlantılar saptanmıştır. Bu bilgiler ışığında bir `havacılık mimarisi`nin ve `havacılık kültürü`nün değerlendirilmesi yapılmıştır.Anahtar Kelimeler: Havacılık mimarisi, uçak, deniz uçağı, uçak sanayi yapıları, Türkiye'de sivil ve ticari havacılık yapıları.

Developments with invention of plane and birth of aircraft industry as a new field are discussed both in technologic and socio-cultural aspects and with aviation structures in this study. In the first section of dissertation, introduction, literature search, purpose, method, scope and hypothesis are specified.In the second section of dissertation, efforts to fly of human beings throughout the history are discussed. There are myths and sociological imaginations. In 19th century, momentum was accelerated for making dream of flying real and subsequently, this dream has been realized in the beginning of 20th century. In this section, political tension in the world has also been emphasized in the early part of 20th century and the role and importance of new technology plane is briefly pointed out. The developments along with invention of plane in Europe and America and aircraft industry as a new field are discussed in philosophical, theoretical and practical aspects. Invention of plane in the West and belonging of scientific-technologic infrastructure to the West could not exclude this dissertation out of the West. Therefore, both symbolic significance and aviation architecture is reviewed in this section.In the third section, birth of aviation in Ottoman Empire and aircraft industry is studied. While Ottoman Empire was struggling with existence problems at the end of 19.century and in the early part of 20th century, plane was invented. The leading figures of management level of government and military could not be indifferent to new technology. Even though Ottoman Empire succeeded to establish `Aviation Organization` to military simultaneously with the West, it began to fall behind the West within a short period. This was related to challenging war environment in which the government was going through.In the fourth section of this dissertation, aircraft industry and aviation structures in Republic of Turkey which was reborn from the ashes of Ottoman Empire as a continuation of Ottoman State has been discussed for the years between 1923 and 1940. In this context, the subject matter covers both military, civil and government and private sector. Turkish Aircraft Society (T.Ta.C.) (its next name Turkish Aeronautical Association –THK), Kayseri Aircraft Factory, Türkkuşu, Vehici Hürkuş Aircraft Manufacturing Facilities and Nuri Demirağ Aircraft Factory are among the headings reviewed in this section. Hypothesis are assessed and researched within the framework of dissertation in order to make interferences in the conclusion section; and disjointed connections which have scarcely researched and considered are determined. Assessment of `aviation architecture` and `aviation culture` is assessed in the light of this information.Keywords: Aviation architecture, plane, seaplane, aircraft industrial buildings, civil and commercial aviation buildings in Turkey.