Osmanlı hakimiyetindeki ilk yüzyılında İstanbul`un şehir kurgusu

Abstract

Bu çalışma İstanbul'un Fatih Sultan Mehmet tarafından fethinden 1566 yılında Kanuni Sultan Süleyman'ın vefatına kadar geçen bir asırlık süre içinde gelişim, değişim ve Osmanlı şehri olarak yeniden yapılanmasını konu almaktadır.Yerleşimin Osmanlı devrinde geçirdiği değişiklikleri anlayabilmek için öncelikle geçirdiği tarihsel evrelere değinilmiş ve fetih anındaki durumu ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu bağlamda yarımadanın site devleti geçmişi, daha sonra Roma'nın ikinci başkenti ilan ediliş süreci, bir Hristiyan kenti olarak yeniden yapılanması ve bin yıldan uzun süren yaşamının sonlarına doğru durumu kent tarihinin odaklanılan başlıkları olmuştur.Kentin içinde bulunulan dünya için ifade ettiği anlam ve fetih anındaki fiziksel durumu ortaya koyulduktan sonra, Osmanlı hakimiyetine geçişiyle birlikte yaşadığı değişiklikler başlıklar halinde ele alınmıştır. Fiziksel dönüşümün izleri genel olarak şehrin yerleşme alanları, büyük ölçekli yapılar ve ulaşım ağı üzerinden takip edilmiştir.Şehrin gelişimi, II. Mehmet devri ve 1481-1566 yılları arası olmak üzere iki başlık altında incelenmiştir. II. Mehmet devrinde İstanbul'u İslam başkenti yapacak temel unsurlar tanımlanmış ve kentsel mirasla kurulacak ilişki belirlenmiştir. Şehir dinamikleri tecrübe edilerek anlaşılmış, şehrin ekonomik mekanizmalarının işler hale getirilmesi ve altyapı ihtiyaçlarının karşılanması ile ilgili kararlar bu dönemde verilmiş ve uygulamaya konmuştur. Bu dönemde yapılan yapıların yarımadanın farklı yerlerine dağılmış birbirlerine uzak konumları, şehrin işlevsel alanlarını tanımlamıştır.1481-1566 yılları arası dönem ise (Sultan II. Bayezid, Yavuz Sultan Selim ve Kanunî Sultan Süleyman dönemleri) şehrin boş alanlarının anıtsal yapılar ve mahalle ölçeğindeki daha küçük yapılarla dolduğu, şehir planının detaylandığı ve İstanbul'un bir İslam şehri görünümüne kavuştuğu dönemdir. Yangın, deprem veya yapıların ihtiyacı karşılamaması gibi nedenlerle yenilenen yapılar olmuşsa da Fatih döneminde yapılan yer seçimlerine genel olarak sadık kalındığı gözlenmektedir. Şehir nüfusunun artması sebebiyle daha kıymetli hale gelen bazı yerler bu durumun istisnasını oluşturmaktadır. Çalışmanın neticesinde, bazı kentsel işlevlerin şehrin topografik ve jeopolitik özelliklerinden kaynaklanan nedenlerle -hükümdarlar ve şehir sakinleri değişse dahi- yüzyıllar boyu aynı yerde kaldığı anlaşılmıştır. Bununla beraber siyasi olaylar, savaşlar, idarecilerin politikaları, inanç, güvenlik, suya ve gıdaya erişim gibi faktörlerin yapılaşmada ve şehrin biçimlenişi üzerindeki etkisi, aynı coğrafya üzerinde farklı dönemlerde farklı medeniyetlerin ortaya çıkması ile sonuçlanmıştır.

This study is about development, change and restructuring of Istanbul as an Ottoman city during the centuries passed until the death of Kanuni Sultan Süleyman in 1566, from Istanbul was conquered by Fatih Sultan Mehmet in 1453.Firstly, the historical stages of city had been mentioned and the situation just before the conquest of it, was defined, to be able to understand the changes of settlement had experienced during the Ottoman period. In this context, focused titles of the city history; the site state history of the peninsula, declaration of the city as second capital of Rome, the restructuring as a Christian city and the situation of city at the end of a thousand years of life.After touching upon the worldwide meaning and the portraying physical condition of city, at the moment of conquest, transformation of city with the transition to Ottoman dominance were discussed in titles. Traces of physical transformation were generally followed through settlement areas of the city, large-scale constructions and transportation network.The development of the city has been studied under two titles as, period of Mehmet II and ages between 1481 and 1566. During the reign of Mehmet II, the basic elements to make Istanbul an Islamic capital were defined and the relationship with urban heritage was determined. While urban dynamics have been understood by experience, decisions about setting economic mechanisms of the city and solving infrastructure problems have been made and put into practice in this period. The distant locations in different parts of the peninsula of the buildings constructed in this period, defined the functional areas of the city. In the period between 1481 and 1566 (Sultan Bayezid II, Yavuz Sultan Selim and Kanunî Sultan Süleyman), empty areas of city were filled with monumental buildings and smaller structures on the neighborhood scale, the city plan became more detailed and Istanbul has turned into view of an Islamic city. Several buildings have been reconstructed due to fires, earthquakes or new spatial requirements, but generally loyal to placement decisions of the Fatih period. Some areas that have become more precious due to the increase of the urban population are the exception of this situation.As a result of study, it has been understood that some urban functions have remained in the same place for centuries, even though the rulers and city dwellers have changed, due to the topographical and geopolitical features of the city. However, the effects of factors such as political events, wars, administrators' politics, religion, security, access to water and food on the construction and shaping of the city have resulted different civilizations at different periods on the same geography.