Okmeydanı Baruthanesi`nin tarihsel süreci ve yeniden değerlendirilmesine yönelik çözüm önerileri

Abstract

Ekonomisi, savaşlardan elde edilen gelirlere dayanan Osmanlı Devleti'nde, gelişen askeri teknolojiler yakından takip edilerek, ilgili mühimmatın üretim, nakliye ve depolanmasına büyük önem verilmekteydi. Ateşli silahlarda kullanılan ve günümüzde bile önemli bir askeri mühimmat olan barut ile ilgili konular, Osmanlı Devleti'nin hakkında nazırlık kuracak kadar üzerinde durduğu bir konu olmuştur. 18. yy'da, batıda yaşanan gelişmelere ayak uydurulamadığı fark edilip askeri alanda modernizasyona gidilmiştir. Barut temininde dış ülkelere bağlı olmamak ve yüksek kalitede barut üretmenin öneminin bilincinde olan padişahların baruthaneler ile bizzat ilgilendiği anlaşılmıştır.Barut üretimi ve depolanmasının gerçekleştiği baruthanelerin birçoğu çeşitli nedenler ile günümüze ulaşamamıştır. Söz konusu tesislerin, mimari açıdan irdelenmesi ve analoji yapılması konusunda güçlük yaşanmaktadır. Yüksek lisans tezi kapsamında yapılan araştırmalarda baruthanelerin ve barutun değişik bilim dalları tarafından irdelendiği kaynaklara ulaşılmıştır. Fakat söz konusu kaynaklarda, baruthaneler ve işlev şemaları hakkında başvurulabilecek herhangi bir standart oluşturulmadığı anlaşılmıştır. Baruthane yapılarının konumlanmasında, mimarisinde ve yapımında kullanılan malzemelerin seçiminde göz önüne alınması gereken kriterlerin oluşturulabilmesi için, temel bir ihtiyaç programı ve fonksiyona yönelik işlev şemasına ihtiyaç vardır. Bu şemanın çözümlenmesi, günümüze ulaşan baruthanelerin sağlıklı bir şekilde tanımlanabilmesi dolayısıyla gelecek nesillere aktarılabilmesi açısından önemlidir.Tez kapsamında yapılan araştırmada barut imalat süreci incelenmiş olup elde edilen bilgiler ışığında bir üretim şeması ve üretimde kullanılan mekanlar ile ilgili mimari açıdan anahtar bir ihtiyaç programı oluşturulmaya çalışılmıştır. Baruthanelerde hangi yapıların olduğu; bu yapıların hangi işlevlere sahip olduğu ve birbirleri ile olan etkileşimleri dolayısıyla konumlanmaları tanımlanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla üretim sürecinin gereklerinden dolayı yapıların mimari özellikleri, baruthane kurulacak arazinin hangi özelliklere sahip olması gerektiği gibi doneler belirlenmiştir. Bu bilgiler ışığında baruthane mimarisinde başvurulabilecek bir referans oluşturmak amaçlanmıştır.İstanbul içerisinde birçoğu günümüze ulaşamamış olan baruthaneler araştırılmıştır elde edilen bilgiler ışığında Kasımpaşa'da Piyalepaşa Bulvarı yanında konumlanan iki kubbeli metruk yapının, Okmeydanı Baruthanesi'ne ait kalhane binası olduğu anlaşılmıştır.Parsel bazında yapılan araştırmalar sonucu Okmeydanı Baruthane'si içerisinde günümüze ulaşamayan diğer yapılar tespit edilerek, oluşturulan işlev şeması referans alınarak irdelenmiş ve fonksiyonları tespit edilmeye çalışılmıştır.Okmeydanı baruthanesi, kalhane yapısının günümüze ulaşan metruk iki kubbeli bölümünün rölöveleri hazırlanarak belgeleme çalışmaları yapılmıştır. Yapı üzerinde, özgün haline dair izler taranarak, restitüsyon araştırmalarından elde edilen bilgiler ışığında restitüsyon önerisi getirilmiştir. Restorasyon projesi esas olarak günümüze ulaşan kalhane yapısına ait bölümün korunup yok olan bölümlerinin yeniden yapımı amaçlamaktadır. Bu nedenle Kalhane yapısı ve çevresindeki koruma amaçlı ihata duvarının restorasyon projesi hazırlanmıştır. Yapının tamamlanıp, barut ve baruthane tarihine de ışık tutabilmesi amacıyla anıt-müze olması hedeflenmiştir.

In the Ottoman State, with an economy based on the income acquired from the spoils of war, closely following the military technological advances; the production, transport and storage of ammunition was of utmost importance. Subjects on gunpowder, used in the firearms, which is still an important ammunition, was emphasized by the Ottoman State to a level to dedicate a specific ministry on it. In 18th century, it was clearly noticed that the state was unable to keep pace with advances, and a major modernization in the military field took place. It is understood that the Emperors were personally interested in gunpowder factories, as they were aware of the importance of not relying on imports of and the production of high quality gunpowder.Many of the gunpowder factories, where the production and the storage of gunpowder took place, have not survived up to day. This has caused great difficulty in the architectural study and possibility of making analogies in the so-called building types. In the research conducted during the thesis many sources were covered from various disciplines on gunpowder and gunpowder factories, yet in these resources it was understood that a standard was not created on gunpowder factories and their functional diagrams. In order to assign the criteria for the placement, architecture and the choice of construction materials for the construction of the gunpowder factories, there is a need for the architectural briefs and functional diagrams. The resolution of the diagrams is important for a healthy definition of gunpowder factories and their transfer to future generations. In the thesis, the production process of gunpowder was studied, and a production flow diagram was formed, which was used to create an architectural brief for the definition of spaces needed for the production. What type of buildings existed in the gunpowder factories, what functions did they serve and what were their interactions were the main questions that were tried to be defined. The information for the architectural properties of the buildings in the production process and the properties that the terrain on which the factory is going to be built need to have were defined. It was aimed to create a reference point for the architecture of gunpowder factories in the light of these information.The gunpowder factories in Istanbul, many of which have not survived today, were studied. In the light of the information acquired the abandoned two-domed building situated next to Piyalepaşa Avenue in Kasımpaşa was understood to be the smelter of the Okmeydanı gunpowder factory.As the result of studies made on the lot containing this building, other structures, which have not survived, of the gunpowder factory were detected, and their functions were estimated according to the study referring the production flow diagram created Surveying of the two-domed part of Okmeydanı Gunpowder smelter was documented. A restitution Project was proposed according to the marks left on the building in order to visualize the original structure. In the restoration project, the parts of the abandoned smelter building were conserved and the reconstruction of the missing parts was aimed. Therefore, a restoration Project for the surrounding walls of the smelter was prepared. It was proposed that the building be used as monument-museum to shed light on the history of gunpowder and gunpowder factories after the completion of the missing parts.