Değer olarak mekânsal boşluk ve korunmasına yönelik bir yöntem önerisi: İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı örneği

Abstract

Felsefe, bilim, sanat vb. gibi çoğu disiplinde `boş` olmadan `dolu`, `dolu` olmadan ise `boş` anlamsızdır. Mimarlık ve şehircilik disiplinlerinin temel problem alanı olan mekânlarda da `dolu`ya karşılık gelen yapılı çevre ile `boş` kavramının karşılığı olan açık alanlar üzerine temellenen ikili bir ilişki mevcuttur. Ancak, şehirleri tarih boyunca anlamlı kılan bu birliktelik mekânsal boşlukların tahrip edilmeye başlandığı 21. yüzyıl dönümünde dönüşüme uğrayarak tanımsızlaşmaya başlamıştır. Olası yeni yapılaşma alanları olarak görülen bu gibi mekânsal boşlukların içlerinde `bir şeyler` barındırdığı, dolayısıyla salt birer boşluk olmadıkları ise günümüze değin keşfedil(e)memiştir. Özellikle eteklerine doğru sınırsız bir biçimde genişleyen şehirlerin çeperlerinde gözlemlenen bu durum, mekânsal boşlukların sahip olduğu değer ve niteliklerin tespit edilemeden yitirilerek dolu(luk) ve boş(luk) birlikteliği aracılığıyla oluşan anlamlı bütünün kaybedilmesine yol açmaktadır. Oysaki şehirleri çeşitli bağlamlarda besleyen mekânsal boşlukların da değerli olduğuna ve korunması gerektiğine dair bir farkındalık yaratmak mümkündür.Belirtilen kapsamda güncel bir tartışma açmak hedefiyle hazırlanan bu doktora tez çalışmasında ilk olarak `boşluk` kavramı ve açılımları sorgulanmıştır. Sırasıyla felsefe, bilim ve sanat özelinde gerçekleştirilen bu sorgulama, çalışmanın ilerleyen aşamalarında mekânsal bağlamda araştırılmıştır. Geçen zamanla birlikte farklılaşmaları dolayısıyla koruma kuramının güncel bir konusu haline gelen mekânsal boşluklar, çalışmanın ikinci bölümünde bir koruma değeri olarak ele alınmıştır. Bu bölüm kapsamında, boşlukların koruma kavramının genişleyen yelpazesi altındaki anlam ve içerikleri hem uluslararası hem de ulusal ölçekte sorgulanmıştır. Dünya ve Türkiye örnekleriyle desteklenerek boşluğun değer ve nitelikleri ile bu değerlerin kaybına sebebiyet veren müdahale türlerinin irdelendiği bölüm sonucunda ise mekânsal boşluğu değer olarak yorumlayan bir yaklaşım ve yöntem önerisi geliştirilmiştir.Üçüncü bölüm ise mekânsal boşluklar için geliştirilen yaklaşım ve yöntem önerisinin seçilen çalışma alanı olan İstanbul Kara Surları Dünya Miras Alanı (İKSDMA) üzerinden örneklenmesi çerçevesinde kurgulanmıştır. Bu doğrultuda, geçmişte kent çeperinde iken kentin büyümesi sonucunda merkezde kalarak doku ve kullanım bakımından çeper karakteri gösteren bir şehir bileşenine dönüşen İKSDMA, İstanbul kent bütünü için önem taşıyan kırılma noktaları ışığında belirlenen tarihi dönemler dahilinde kronolojik olarak tanımlanmıştır. Yapılan tanımlamanın ardından, çeperin dönemsel olarak farklılaşan dolu(luk)-boş(luk) ilişkisi, mekânsal boşlukların sahip olduğu değerler ile konusu olduğu müdahaleler bağlamında değerlendirilmiştir. Bölüm sonucunda ise yapılan değerlendirmeler kapsamında elde edilen verilerin çeperi nasıl etkilediği yorumlanmış, bu yorumlama ışığında korunması gerekli bir değer olan İKSDMA'nın sürdürülebilirliği sorgulanmıştır.

In most disciplines such as philosophy, science and art, `void` is considered meaningless without `solid`, and vice versa. In parallel to that, it is possible to observe the same relationship in the fields of architecture and urbanism, whose main research interests are the combination of built environment which corresponds to `solid` and unoccupied open areas which corresponds to `void`. However, this bilateral relationship that makes cities meaningful throughout history has started to lose its meaning by turn of 21st century when the heavy transformation on spatial void has begun. It has not been discovered until today that such voids, which are considered as potential construction areas actually contain `something` inside them, that they are not solely voids. This situation, which is observed especially in the periphery areas of the expanding cities towards their outer skirts, leads to the loss of the meaningful whole formed by the coexistence of solid and void even before appreciating their actual value. However, it is possible to create awareness that spatial voids contributing cities in terms of their different aspects are also valuable and need to be conserved.This doctoral dissertation prepared with the aim of opening a current discussion within this scope, firstly questions the concept of void and its expanded meanings. This questioning, which has been carried out in the fields of philosophy, science and art respectively, is expanded by focusing on urban voids in spatial and temporal context in the following stages of the study.Spatial voids have been considered as a conservation value in the second part of the study. The second part examines the concept of void as a topical problem under the expanding spectrum of conservation concept over time, as well as the meanings and contents of voids have been questioned both on an international and national scale. After defining the values and the tools of intervention that cause the loss of these values with examples from around the world and Turkey, an approach and method is developed to interpret the spatial void as value.The last step of the study is structured on the framework of sampling based on the proposed approach and method to the chosen case study, Istanbul Land Walls World Heritage Site (ILWWHS). In this direction, ILWWHS, which has become a part of the city center as a result of the growth of the city while it used to be in the peripheral parts of the city, has been defined chronologically within the historical periods determined in the light of the important breaking points of Istanbul. In the following section, the cyclically differentiated solid-void relationship of the study area has been investigated with respect to their values and threats by giving reference to the interventions subjected from past to present day. As a result of the outcomes obtained, the effects of the continuous changes on the site have been evaluated and sustainability of ILWWHS, as a value to be conserved, has been questioned.