II. Meşrutiyet Dönemi Osmanlı Dergilerinde Mimarlık

Abstract

II. Meşrutiyet dönemi Türkiye tarihinde etkileri günümüze kadar uzanan bir çok önemli toplumsal ve kültürel değişim güzergahlarının tanımlandığı, her konuda yeniliklerin, reformların tartışıldığı, kritik bir dönemeç oluşturuyor. Devrimle birlikte görülmemiş bir sayısal, hacimsel artış yaşayan Osmanlı basının genişlettiği kamusal alanda mimarlık ve sanat daha geniş bir mecra bularak daha fazla ve daha hızlı bir şekilde medyalaştı ve kamusallaştı. Bu kamusallaşma süreci içinde toplum zihninde kavranışı dönüşen mimarlık ve mimari eserler dönem aydınlarının toplumsal hedeflerine uygun olarak bir dizi yeni rol üstlendi. İnkılabın öncülerinin sosyal ve kültürel değişim ajandalarının ve ulus inşası programlarının etkili araçlarından birisi oldu. Mimarlığın, II. Meşrutiyet döneminde, basındaki büyük hacimsel artışa bağlı olarak popüler dergilerdeki imgeler ve metinler yoluyla daha fazla medyalaşması onu önemli ölçüde dönüştürdü. Bu dönüşüm sonucunda gerçekleşen toplumsal etkileşimi incelemek; mimarlığın ilerleme ve kalkınmayı ifade eden, kimlik ve aidiyet oluşturan, vatan kavramını somutlaştıran ve ulus inşa eden rolünü dönem yayınları üzerinden araştırmak bu tezin konusunu oluşturuyor.Tezin ilk bölümünde literatür özeti, amaç ve hipotez ortaya konulmuştur. İkinci bölümde II. Meşrutiyet'in kısa bir tarihçesiyle mevcut toplumsal ve kamusal alana olan etkileri ve devrimle başlayan toplumsal seferberlik anlatılmıştır. Bunu devrim sonrası basında yaşanan büyük zenginleşmenin boyutlarını anlatan üçüncü bölüm takip eder. Tezin ana gövdesini oluşturan 4. bölümde ise üç alt başlık altında dönem basınından derlenen mimarlıkla ilgili haber, yazı ve fotoğraflı metinler incelenmiş ve bunların milliyetçi paradigmayı nasıl okuyucuya aktardığı araştırılmış ve tartışılmıştır. Sonuç bölümünde ise bu bulgulara dair tartışmalar vesonuçlarla mimarlığın basın aracılığıyla ulus kurucu rolü anlaşılmaya çalışılır. Dönemin resimli yayınları arasında en çok öne çıkan ve bu çalışma kapsamında da en çok başvurulan üç resimli popüler dergisi `Şehbal`, `Resimli Kitab` ve `Servet-i Fünun`da yer almış mimarlıkla ilişkili materyalleri listeleyen tablolarla tez sonlandırılır. Araştırma kapsamında `Şehbal` ve `Resimli Kitab`ın tüm sayıları, `Servet-i Fünun`un ise 1908-1914 arası sayılarının bir kısmı tarandı ve bu yayınlardan mimarlıkla doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkili kabul edilebilecek makale, haber, resim ve fotoğraflar - dergi kapakları ve tarih/sayı bilgilerini de içerecek şekilde - kataloglanarak araştırmaya eklendi. Tez önemli ölçüde bu kataloglardan yola çıkarak oluşturuldu. Kataloglardaki herbir satır bir yazı, makale, fotoğraf ya da fotoğraflar dizisine karşılık geliyor. Böylece katalogdaki herbir ögeye dergi sayı ve sayfa numarasıyla orjinal nüshadan ulaşılabilir. Bu katalogların benzer çalışmalar için de faydalı bir kaynak oluşturması hedeflendi.Anahtar Kelimeler: Osmanlı mimarlığı, Osmanlı basını, milliyetçilik, görsel kültür, kamusal alan

The II. Constitution period is a turning point in Turkish history in which every kind of reform were discussed and cultural and sociological changing routes ,influences of which are still feeled today, were formed. In the public sphere that was enhanced by the press which went through an unprecedented proliferation in the aftermath of the revolution, architecture and art found a broader channel and publicized and reached the people more abundantly and more speedily. This process changed the way architecture and architectural works were perceived by the society and gave it a series of new roles. They became the instruments of the social and cultural reforming agenda and the programme of nation building of the political leaders and intellectuals of the revolution. The more effective publicization of architecture via printed photographs and texts in the illustrated journals, in relation to the distinctive enhancement of the Ottoman press in the II. Constitution period, considerably remodeled and reshaped it. The researching and documentation of the process of social interaction that resulted from this transformation as well as the expression of progression and development through architecture and also the roles of architecture providing identity and belonging, that embodying the motherland and building the nation are the main concerns of this thesis.The first chapter presents a summary of existing studies on the topic and outlines the aim and hypothesis of the study. In the second chapter a brief history of II. Constitution period and how it effected the society and the public sphere is narrated. The proliferation of the press after the revolution and its extents is the subject of the third chapter. The fourth chapter which is the main body of the study consists of the three subtitles that evaluates the news, photographs and articlespertaning to the architecture and discusses how the nationalist paradigm were presented to the reader via these pieces. In the fifth chapter the findings and conclusions about the work is discussed. The thesis includes appendixes of the tables of the news, articles or photographs that is considered to be related to architecture in `Şehbal`, `Resimli Kitab` and `Servet-i Fünun` that were prominent popular journals of the period and which constitutes the main material of the study. In the process, all issues of the `Şehbal` and `Resimli Kitab` and considerable amount of issues of `Servet-i Fünun` between 1908-1914 were scanned and photographs, pictures, news and articles that were directly or indirectly related to architecture are catalogued – including the dates/numbers of the issues – and added to the thesis. The study is based mainly on those catalogues. Every row in the catalogues corresponds to a text, article, image or images. Thus it is possible to reach every particular material in the catalogues by the issue and page number in the original copies. It is intended that the catalogues provide a useful resource for further studies.Keywords: Ottoman architecture, Ottoman press, nationalism, visual culture, public sphere