Piyasa kuramı üzerinden Türkiye`de konut üretiminin ele alınması

Abstract

Serbest piyasa ekonomisi, piyasaların kendi kurallarına göre işleyeceği varsayımıyla her türlü ürün ve hizmetin özgürce üretildiği ve alınıp satıldığı bir örgütlenme biçimini ifade eder. Sistemin işlerlik kazanması, tüm üretim unsurlarının (emek, toprak ve para) satın alınabilirliğine bağlıdır.Ondokuzuncu yüzyılda görülen küreselleşme dalgasından etkilenen Osmanlı devleti dışa açılarak küresel ölçekteki iktisadi süreçlere katılmıştır. Cumhuriyet'in devraldığı tarım ağırlıklı ekonomik yapılanma, yirminci yüzyılda da devam etmiş, sanayi üretimi ancak 1930'lardan itibaren varlık göstermeye başlamıştır. 1930'larda, sanayileşmeye devlet işletmeleri önderlik ederken, İkinci Dünya Savaşı sonrası sanayi denetimi özel sektörün eline geçmiş, 1980 sonrasında ise küreselleşmeden yararlanan yeni sanayiciler ve yeni bir orta sınıfı ortaya çıkararak Anadolu'daki yeni sanayi merkezlerine yayılmıştır.Ticari tarımdan elde edilen birikimi devlet inisiyatifiyle sanayi yatırımına aktarmayı amaçlayan yeni Cumhuriyet'in konut talebinde roller, orta ve büyük ölçekli Anadolu kentlerindeki bürokrat, memur ve sanayi kuruluşlarında çalışan kesimin eline geçerken modernleşme hareketinin konut üretimindeki karşılığı devlet öncülüğünde gerçekleşen lojman konut ve kooperatif olmuştur. Ancak, erken endüstrileşen ülkelerde görülen örneklerinin aksine, üretim faaliyetleri sanayici kapitalistler aracılığıyla değil devlet tarafından gerçekleştirilmiştir.1950'lerden sonra, daha önce alışılmadık boyutlara ulaşan yeni konut talebi, piyasaların oluşumu ve kendi kuralları içinde işleyişine dayalı bir basınç oluşturmuştur. Piyasa kaynaklı zorlamalar sonucu 1954'te Tapu Kanunu'nda yapılan değişikliklerle başlayan süreç 1965'te yürürlüğe konulan `Kat Mülkiyeti Kanunu` ile devam etmiştir. Böylece, küçük arsa sahibi, küçük müteahhit ve küçük birikim sahibi konut alıcısı orta sınıfların güçlerini birleştirdiği bir piyasa sistemi yaratılarak yapsatçı model hayata geçirilmiştir. Bu üretim şekli, düzenlenmemiş ya da devletin pasif bir konum alarak düzenlediği bir piyasa ekonomisi içerisinde, diğer konut üretim biçimleri ile birbirini ikame eden ve yapı malzemeleri piyasalarıyla birlikte kendi kurallarına göre işleyen bir piyasa düzeni yaratmış ve önceki biçimleriyle toplu konut üretiminin ortaya çıkmasına gerek bırakmamıştır.1980'lerden sonra etki alanını genişleten yeni ekonomiyle birlikte konut sektörü yeni birikim rejiminin gözde alanı haline gelmiştir. Piyasa ekonomisi içinde sınırsız özgürlük alanına ulaşan kesimlerin mülksüzleştirmeye dayalı yapılanma biçimini sürdürmesinde devletin oynadığı rol de hayati önem kazanmıştır. Bir dizi yasal faaliyetlerle kurulan neoliberal sistem, konut üretiminde devletin tamamen geri çekildiği ya da yalnızca regülatör olarak varlık göstermesini sağlamıştır. Kredi mekanizmalarının gelişmesi ve doğrudan yabancı yatırımların önünün açılmasıyla sermaye birikiminin yoğunlaşması kentsel alanları ve konut piyasalarını doğrudan etkilemiştir. Bu çalışmada, piyasa ekonomisine geçiş süreci konut üretim biçimleri üzerinden incelenmektedir.

Free market economy -on the assumption that markets regulates themselves according to their own rules- refers to a form of organization in which all kinds of goods and services are freely produced and traded. The functioning of the system depends on the affordability of all productive factors (labour, land and capital) as well as all kind of products and services.Under the influence of the globalization in the nineteenth century, Ottoman Empire participated in the global economic processes. The economic structure of agricultural production continued in the twentieth century and industrial production began to exist in the 1930s. Consequently, state enterprises had been leading industrialization in the 1930s; however, the private sector obtained the industrial control after the Second World War.While the role of the housing production has been in the hands of the bureaucrats, civil servants and the employers working in the industrial establishments in the middle and large-scale Anatolian cities, in the early Republican era which aims to transfer the accumulation from commercial agriculture to the industrial investment by the state initiative, the reflection of the modernization movement on housing production was lodgement and cooperative housing. However, unlike the examples seen in early-industrialized countries, the state provided the housing production, not the industrial capitalists.After the 1950s, demand for new housing, which the population mobility caused, had extremely increased and created a pressure on the formation of markets for functioning in terms of their own rules. Therefore, market system was designed with Property Ownership Act in 1954 and a condominium model was created by combining with small landowner, small capital owner and middle classes which had a small accumulation for dwelling, and this mode of production was determined by a self-regulating system. In its economy, it has created a market order that replaces each other with the other housing forms of production, `gecekondu` and cooperatives, and operates according to their own rules with the building material markets and does not require the emergence of mass housing production in the previous forms.After the 1980s, with the new economy expanding its sphere of influence, the housing sector has become an important area of the new accumulation regime. The role played by the state in the market economy has continued to be crucial in the pursuit of the structure of the expropriation based on the sections that have reached the area of unlimited freedom within the market economy. The neoliberal system, which was established by a series of legal activities, enabled the state to be fully withdrawn or only as a regulator in housing production. The expansion of capital accumulation by the development of credit systems and the opening of foreign direct investments directly affected the urban areas and housing markets.In this study, we are going to examine the process to market economy transformation according to the forms of housing production.