12. yüzyıl Anadolu`sunda Türk İslam mezar yapıları

Abstract

1071 Malazgirt zaferi sonrasında Türkistan'dan (Orta Asya'dan) akınlarla gelen Türkler, 12. yüzyılda Anadolu'da kalıcı olma mücadelelerini sürdürmüşlerdir. Türkiye Selçukluları ve hakimiyetindeki beylikler, bu topraklarda kalıcı olabilmek ve siyasi bütünlüğü kurabilmek için iskan faaliyetlerinde bulunmuşlardır. Mezar yapıları, bu faaliyetler arasında, Türkler'in ihtiyaç ve geleneklerine bağlı olarak ortaya çıkmış doğal sonuçlarıdır.Türkler'in gömü gelenekleri, İslamiyeti kabul etmeleri sonrasında da devam etmiştir. İlk anıt mezarlar Türkler'in yaşadığı coğrafyalar üzerinde görülmektedir.10. yüzyıldan itibaren türbe ya da kümbet olarak adlandırılan yapı tipi görülmeye başlanmıştır. Üzeri örtülü mezar yapısı anlamına gelen türbe kelimesi, anlam olarak kümbeti de kapsamaktadır. Esas amacı ölüye saygıyı somutlaştırmak olan bu yapılar, işlev olarak Orta Asya'dan gelen İslam öncesi Türk topluluklarının kurganları ile benzeşmektedir. Türk İslam mezar yapıları Karahanlılar, Gazneliler ve nihayetinde Büyük Selçuklular döneminde gelişerek çeşitlenmişlerdir.Anadolu'daki ilk beyliklere ve Türkiye Selçukluları'na mal edilen ve 12. yüzyıla tarihlendirilen on yedi adet mezar yapısı bulunmaktadır. Bu yapıların her biri ele alınarak incelenmiş ve görsel malzeme eşliğinde değerlendirilmiştir. Anahtar Kelimeler: anıt mezar, mezar yapıları, kümbet, türbe, mimari

After the victory of 1071 Malazgirt, the Turks who came from Turkestan (Central Asia) with raids continued their struggle to settle in Anatolia in the 12th century. Anatolian Seljuks and beyliks under their domination have made resettlement activities, in order to be permanent in these lands and to establish political integrity. Grave structures are the natural consequences of these activities, depending on the needs and traditions of the Turks.The burial traditions of the Turks continued after they accepted Islam. The first monumental tombs are seen on the lands inhabited by the Turks.From the 10th century onwards, the type of structure called gonbad (cupola) or türbe (mausoleum) began to be seen. Türbe which means roofed tomb, also known as gonbad. These structures, whose main purpose is to objectify the respect for the dead, are similar in function to the kurgans of pre-Islamic Turkish communities from Central Asia.Turkish Islamic grave structures are diversified rapidly, during the reign of the Karahanids, Ghaznavids and eventually the Great Seljuks.Seventeen tombs have been found in Anatolia dated 12th century, which are constructed by Anatolian Seljuks and beyliks. Each of these structures was examined and evaluated with visual materials.Keywords: tomb, grave structures, tomb, tomb, architecture