T.C. Kültür Ve Turizm Bakanlığı Kültür Varlıkları Arşivinde yer alan 1943 ile 1973 yılları arasında yapılmış terfi tezi örneklerinin mimarlık tarihi açısından değerlendirilmesi

Abstract

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı'na bağlı Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivinde, `terfi tezi` olarak adlandırılmış bazı belgeler bulunmaktadır. Bu belgeler, Türkiye'nin dört bir yanındaki müzelerde, değişik meslek ve ünvanlardaki müze memurları tarafından terfi edebilmek amacıyla hazırlanmıştır. Günümüze ulaşabilmiş olan bu terfi tezleri, 330 dosya şeklinde olup, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşiv birimindeki yetkililer tarafından Klasör 1'den Klasör 34'e kadar numaralandırılarak muhafaza altına alınmıştır. Tezlerin halkbilimi, dilbilimi, coğrafya, tarih, hukuk, arkeoloji, kazı, restorasyon, sanat tarihi, mimarlık tarihi vb. gibi birçok farklı alanda ve özgün konu başlıklarına göre yazıldıkları tespit edilmiştir. Literatür taraması sonucunda, bu terfi tezlerinin 23.06.1934 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde kabul edilen 2530 sayılı `Müze ve Rasathane Teşkilât Kanunu` doğrultusunda yazılmaya başladıkları anlaşılmıştır. Bu kanunun dikkat çektiği nokta ise, terfi tezlerinin yazılma amacının sadece terfi etmek olmadığı, ülkenin müzeciliğini çağdaş medeniyetler seviyesine ulaştırmak için ülkenin milli değerlerinin kayıt altına alınmasının önemidir. Bu çalışmada, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü arşivinde bulunan 330 adet terfi tezi içerisinden tarih bilgileri belli olup, mimarlık ve sanat tarihi alanlarına büyük katkı sunan en erken 1943 tarihli, en geç ise 1973 tarihli çalışılmış olan 37 adet terfi tezinin birçok açıdan irdelemesi yapılmıştır. Terfi tezleri ve müelliflerine ait okumalar, hem birçok verinin aktarıldığı tablolar ile yapılan analizler sonucunda hazırlanan grafikler, hem de belli bir kurguya göre tasarlanan kataloglar üzerinden yapılmıştır. Bu bağlamda, terfi tezine uzanan süreç incelenirken, Osmanlı'dan başlayarak T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı'na kadar ülkenin müzecilik ve eski eser politikasına yön veren tüm önemli gelişmeler anlatılmıştır. Bütün bunların ışığında, 37 adet terfi tezinin tek tek sanat ve mimarlık tarihine olan katkıları, birçok farklı perspektiften bakmak suretiyle incelenmiştir. Sonuç olarak ise, terfi tezlerinin Cumhuriyet'in ilanıyla beraber ülkede yaratmış olduğu etkinin büyüklüğünden, ülkenin eski eser ve müzecilik politikasında sahip olduğu yerden ve bu önemli arşiv belgelerinin gün yüzüne çıkarılmasının gerekliliğinden bahsedilmiştir.

Museologists with different occupations and titles in museums all over Turkey prepared the `Promotion dissertations` in the archive of General Directorate of Cultural Assets and Museums of Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism to be promoted. Archivists of General Directorate of Cultural Assets and Museum who numbered these from Folder 1 to 34 protected extant promotion dissertations. These were about different fields and under unique headings like folklore, linguistics, geography, history, law, archeology, excavation, restoration, art history, history of architecture etc. Literature review revealed that these promotion dissertations started being written in line with `Law On Organization of Museums and Observatories` numbered 2530 enacted by TGNA on June 23, 1934 remarking that these were not written just for promotion but recording country's national values was also important to raise our country to the level of contemporary civizilations. This study examines 37 among 330 promotion dissertations with timestamp in the archive written between 1943 and 1973 which contributed greatly to architecture and art history. Promotion dissertations and writers thereof were read via graphics prepared considering analysis carried out with tables capturing many data and catalogues prepared considering a specific construct. In this context, all significant developments from the Ottoman to the Republic of Turkey Ministry of Culture and Tourism that dominate country's museology and relic policy are explained during the investigation of the process leading to the promotion dissertations. Having said that, 37 promotion dissertations' contributions to art and architecture history are investigated on several counts. In the conclusion, magnitude of promotion dissertations' impact on the country upon reclamation of the Republic, position of the country in the relic and museology policy and the need for unearthing these important archive documents are explained.