İslam mimarisinde ribatlar

Abstract

Ribatlar İslam mimarisinin ilk yapı türlerindendi ve başlangıçta askeri bir gaye ile tesis edilmişlerdi. XIX. yüzyıla kadar farklı işlevler ile ribatlar inşa edilmiş, bazı bölgelerde ise işlevleri değiştirilerek kullanılmıştır ve böylece farklı toplumsal statülerden banilere sahip ribatların mimari özellikleri değişmiştir.Bu çalışma ribatları mimarlığın bakış açısıyla bütüncül ve nesnel bir biçimde tanımlamaya çalışmaktadır.Çalışmanının birinci bölümündeki literatür özetinde konu ile ilgili kaynaklar karşılaştırmalı olarak ele alınmış, varolan farklılıklar gösterilmiştir. Diğer alt başlıklarda çalışmanın amacı ve yöntemi açıklanmakta ve hipotez belirtilmektedir. Kuran-ı Kerim ribat kelimesinin ilk geçtiği kaynaktır ve ikinci bölümde kelimenin ve türetilenlerin yer aldığı ayetler incelenmektedir. Kelimenin Arapça, Farsça ve Osmanlıca sözlüklerdeki tanımları analiz edilmiştir ve böyle yapılarak, IX. ve X. yüzyıl müslüman coğrafyacı ve seyyahlarının eserlerinde yapı olarak tanımlanan ribatların işlevleri ve kullanıcıları ortaya konulmaktadır.Üçüncü bölümde İslam coğrafyasındaki ribatlar dört ana başlık altında incelenmektedir: İslam dinin doğduğu Arap yarımadası, Ortadoğu ile Mezopotamya ve çevresi birinci başlık ve Filistin sahillerinden başlayarak Kuzey Afrika sahillerine ulaşan Akdeniz sahil şeridi, Endülüs ve Sicilya çevresi ikinci başlıktır. İran ve Orta Asya üçüncü ve Anadolu ise dördüncü başlıktır. Her başlıkta, ilk İslam fetihlerinden itibaren, ribatlar ve mimari özellikleri araştırılmaktadır. Başlıkların sonunda, tespit edilen yapıların planlarından oluşan tipoloji paftası verilmektedir. Son bölümde ribat yapılarının mimarisine etki eden yapılar ve ribatların mimari özellikleri karşılaştırılmıştır.Sonuç olarak ribatların, İslam medeniyetinin erken yıllarında fethedilen bölgelerde, askeri amaçlar ve iskân projeleri doğrultusunda işlevlerinin değiştirildiği anlaşılmıştır. Ribatlar öncelikle ilgili dönemin coğrafi ve siyasi yapısına göre inşa edilmiştir. Sonrasında ise hudut bölgelerinde yapılan küçük bir kale gibi yapılardan, hanlara, kervansaraylara, hankahlar, zaviyelere ve yerleşim merkezlerine dönüşmüştür.

Ribats were one of the early building types of Islamic Architecture and were once built for military purposes. Some ribats were built with different functions while others were used after their functions had been converted—so the architectural elements of ribats, founders of which came from different social classes, changed over time. This study attempts to define ribats holistically and objectively from the perspective of architecture. First of all, comparative discussion of references are made, and the existing differences are pointed out. In the following subtitles, the aim and methodology of the study are explained and the hypothesis is introduced. The Holy Quran is the first source that includes the word 'ribat'; in the second chapter, the verses that contain this word, as well as other words derived from 'ribat', are analyzed. The definitions of the word in Arabic, Persian and Ottoman Turkish dictionaries are examined and by doing so, the functions and users of ribat, which was defined as `a building` in books of Muslim geographers, travelers and historians of the 9th and 10th centuries, is discussed.In the third chapter, ribats around the Islamic world are analyzed under four main headings. Arabic peninsula, Middle East and Mesopotamia and their surroundings make up the first subheading, whereas the part of Mediterranean coastline between Palestinian coast and North African coast, along with Andalusia and Sicily constitute the second one. Then Iran and Middle East are discussed under the third subheading while the last one focuses on Anatolia. In each subchapter, ribats and their architectural elements since first Islamic conquests are investigated. Typology diagrams from the known buildings are given at the end of each title. In the final chapter, buildings that influenced the architectural style of ribats are compared and contrasted with ribats in terms of their arcitectural elements. As a conclusion, it is understood that the functions of ribats were changed, and they were used in accordance with the military purposes and settlement projects in the conquered regions during the early years of Islamic civilization. Ribats were primarily shaped by the geographic and political structures of their period. Then, they transformed from castle-like buildings in the coastal frontiers into khans, caravanserais, zawiyas and settlements.