19. yüzyıl Osmanlı kahvehanelerinin eğitim açısından fonksiyonu

Abstract

ÖZET Bu gün içecek olarak kullanılan kahve, 1000 yıllan civarında Habeşistan'da ekmek olarak kullanılıyordu. Ancak ekmek olarak tadı beğenilmeyince 15. yüzyıldan itibaren içecek olarak kullanılmaya başlandı. İçecek olarak bütün dünyaya yayılan kahve, İstanbul'a 1555 yılları civarında gelir. Türk toplumu kahveyi çok sever. Gelişinden kısa bir süre sonra, halk arasında en fazla içilen içecek haline gelir. Kahvenin halk arasında hızlı bir şekilde yayılması bunun içildiği mekanların açılmasına sebep olur. Bir müddet sonra da hemen hemen her mahallede kahvehaneler açılır. Kahvehanede insanlar hem kahvelerini yudumlar hem de birbirleriyle sohbet ederlerdi. Kahvehanelerde günlük olaylardan siyasi olaylara kadar her şey konuşulurdu. Devlet yönetimine karşı eleştirilerin ve her konuda da tartışmaların özgürce yapılması devlet yöneticilerini kuşkulandırdı. Devlet ve din adamları buraların din dışı mekanlar ve fesat yuvalan olduğunu öne sürerek kahvehanelerin kapanmalarını sağladılar. Ancak bu yasakların temelinde çıkar ve menfaat kaygıları olduğundan dolayı bu yasakların hiç biri uzun süre uygulanamamıştır. 19. yüzyıla kadar kahvehanelerde bir açılıp kapanma süreci yaşanmıştır. 19. yüzyılda kahvehanelerin işlevleri zenginleşir. 19. yüzyıl, kahvehanelerin çeşitli fonksiyonlar üstlendiği, topluma hem eğitim hem de kültürel yönden katkılar sağladığı bir dönem olmuştur. 19. yüzyılda Avrupa ile ilişkilerin artması ve değişen hayat şartları kahvehanelerin de işlevlerini arttırmıştır. Bu dönem kahvehanelerinde musikiden tiyatroya kadar bir çok kültürel fonksiyonlar gerçekleştirilmiştir. Semai kahvehanelerinde gece yanlarına kadar süren musiki programlan yapılmış, meddah kahvehanelerinde de insanları eğiten klasik hikayeler ve günlük olaylar meddah tarafından kahvehane müşterilerine yorumlanmıştır. Sarafim'in kıraathanesinde süreli yayınların yarımda yeni çıkan kitapları bulmak ve onları okumak mümkündü. Mahmut Paşa Camii Kahvehanesi de sadece aydın kesimin11 toplandığı ve sohbet ettiği yerdi. Karakulak Hanı ve Fevziye kıraathaneleri de yapılan musiki fasıllarıyla dikkati çekmiştir. Kahvehaneler eğitim yönünden de toplumu eğitmiş ve insanlar boş zamanlarım burada değerlendirmiştir. Kahvehanelerde yaşlı ve bilgili kimseler tararından okunan klasik hikayeler, Battalname ve Hamzaname gibi kitaplar kahvehanedeki diğer kişiler taralından dikkatli bir şekilde dinlenmiştir. Kahvehanelerin mimari yapılan da bu şekildeki toplu sohbetlere ve karşılıklı konuşmalara uygun şekilde inşa edilmişti. Sonuç olarak kahvehanelerimiz televizyonun, sinemanın ve eğlence çeşidinin fazla olmadığı bir dönemde halkın hem sosyal, hem kültürel, hem de eğlence ihtiyaçlarım karşılamıştır, insanlar burada birbirleriyle görüşüp konuşmuşlar, bilgi alış verişinde bulunmuşlar ve devlete ait haberleri burada öğrenmişlerdir. 19. yüzyılda kahvehaneler hizmet yönlerini daha da arttırarak işlevlerini devam ettirmiştir.

m ABSTRACT Coffee that we use as a drink today, was used as bread in Habeşistan in 1000s. However, since it does not taste good as a bread, it was started to use as a drink. Coffee that spreads out all over the world, comes to Istanbul over 1555s. Turkish Society like it very much. It became a common drink after its coming. Owing to this lots of coffee houses started to open. Soon there were a coffee house almost in all wards. People were both drinking their coffees and having chat with each other. In coffee houses people had talked about daily and political events, and they had criticized the government freely. This situation had disturbed the government administrations. They provide to close these kind of places by using religious thoughts of society. But since the main reason were their own benefits and money no one of these prohibitions could be applied for a long time. This situation keeps on till the 19th. Century. In this period coffee houses gain different functions and contributed the society both in cultural and educational areas. Increasing in relationships between Europe and changing in lifestyles caused to increasing in coffee houses. In this period lots of cultural activities were done in coffee houses from folk music to theatre. In Semai Coffee Houses semai programmes which were continuo till midnight had done and in Meddah Coffee Houses educational classical stories and daily events were told to people by Meddah. It was possible to find new books and periodical magazines in Safrani's coffee house, Mahmut Paşa Camii' s coffee house was a place that just educated people came and had a chat. Karakulak Ham and Fevziye coffee house were famous with musical performance. Coffee houses were educated the society in educational area and people spent their spare time in these kind of places. Older and educated people had read classical stories like Battalname and Hamzaname, and the rest of the peopleIV listened him. Architectural structure of these kind of places had done suitable for these kind of conservations and meetings. Briefly coffee houses answered society's, cultural and entertaining needs. In these places people had spoke each other, snared their information and learned about political news. In 19* Century coffee houses gain more functions and continuo their mission.