Toplum sağlığı merkezlerinde sağlığın sosyal belirleyicileri konusunda yaklaşım ve uygulama farklılıklarının araştırılması: Nitel bir çalışma

Abstract

Sağlık insanların doğduğu, büyüdüğü, çalıştığı, eğlendiği ve yaşlandığı ortamların tamamında fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden iyi olma hali olarak tanımlanmaktadır.Sağlık hizmetinin kapsayıcılığı, kalitesi ve etkinliği yanında sistem dışı bir yaklaşımla hastalıkların nedenlerinin nedenleri olarak belirtilen sosyal, ekonomik, politik belirleyiciler hedeflendiğinde hastalıkların azalması ve sağlık düzeyinin yükselmesi mümkün olmaktadır. Birinci basamak sağlık hizmetlerinin sunucusu olan toplum sağlığı merkezleri (TSM) kötü sağlık düzeyi açısından risk altındaki toplum için koruyucu ve önleyici müdahalelerin temel kaynağı konumundadır.Sağlığın sosyal belirleyicilerini ele almak bu anlamda birinci basamak sağlık çalışanının mesleki pratiğinin odak noktası olmalıdır. Türkiye'de birinci basamakta ağırlıklı olarak yapılan çalışmalara bakıldığında, devlet politikası olarak tanımlanmış olmasına karşın sağlığın sosyal belirleyicilerini ele almada bazı zorluklar yaşanıyor gibi görünmektedir. Bu araştırma, TSM çalışanlarının sağlığın sosyal belirleyicileri kavramına nasıl yaklaştığını ve yaklaşım türlerinin birinci basamakta yürütülen halk sağlığı uygulamaları üzerindeki etkisini anlamayı amaçlamaktadır. Nitel verilere dayanan bu çalışma fenomenolojik araştırma deseninde tasarlanmıştır. Ankara iline bağlı sekiz ilçede amaçlı örnekleme yöntemlerinden maksimum çeşitlilik, kartopu ve kolay ulaşabilir örnekleme yöntemleri ile belirlenen TSM ve ASM çalışanı 38 kişiyle yüz yüze derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir.Görüşmecilerin çoğunun sağlığı fiziksel ve ruhsal bir hastalığın olmaması olarak tanımladığı görülmüştür. Çalışanların sağlık hizmetleri içindeki deneyimleri sağlık ve hastalığa bakış üzerinde etki sahibidir. Sağlığın sosyal belirleyicilerine yaklaşımları altı tema altında yorumlanmıştır: sosyal yardım, davranışsal faktörler, maddi yaşam koşulları, sağlık sisteminin örgütlenme biçimi, sağlık ve kamu politikaları ile güç ve paranın toplumdaki eşitsiz dağılımı olarak SSB. TSM çalışmaları içinde SSB'nin en sık konu edildiği müdahaleler sağlık eğitimi, bağışıklama ve aile planlaması olarak bildirilmiştir. Bireysel davranışsal özellikler olarak SSB yaklaşımı görüşmecilerin büyük bölümü tarafından benimsenmiş görünmektedir. SSB'yi ele almayı zorlaştıran faktörler ise yönetici desteğinin ve liderliğinin yeterli olmaması, sağlık çalışanının gerekli bakış açısına sahip olmaması ve halkın sağlığa bakışının sağlığı koruyup geliştirmenin önünde engel oluşturmasıdır. Sağlık kurumları içinde görevlendirme ve terfilerin iş için bilgili ve deneyimli olmanın dışında birtakım kriterlerle belirleniyor olması sağlık çalışanlarının genel anlamda mesleklerine yabancılaşmasına, SSB konusunun ise ikinci plana atmasına neden olmaktadır.Sağlığı belirleyen esas nedenler bireysel, fiziksel ve hizmet sunumuna ilişkin özelliklerin ötesinde toplumda güç ve paranın eşitsiz dağıtılmasıdır. Sağlık çalışanları üzerindeki güçlü etkisi hissedilen biyomedikal sağlık anlayışı ise toplumsal, politik ve ekonomik yapısal ilişkileri bireyin sağlık sorumluluğu perdesi ardına gizlemektedir. Sağlık çalışanları toplumsal belirleyicilerin farkındadır ancak birinci basamakta müdahale etmek için yetersiz hissetmektedir.TSM ve ASM'lerin hedeflendiği bir eylem çalışması ile hem çalışanın SSB için rolü belirlenmeli hem de toplumun tıbbi bakım dışındaki uygulamalara katılımı sağlanmalıdır. Aile hekimlerinin kullanması için standart Sosyal İhtiyaç Listeleri oluşturulması birinci basamağın etkin çalışmasına katkı sağlayacaktır.

Health is defined as the state of physical, mental and social well-being of all the environments in which people are born, grown up, worked, played and aged.It is possible to reduce illnesses and increase the level of health when the social, economic and political determinants of the causes of diseases are aimed beyond the non-systemic approach with the inclusion, quality and efficiency of the health care service. Besides, the community health centers (TSM), the provider of primary health services, is the main source of preventive and preventive interventions for the community.Addressing the social determinants of health should be the focus of the professional practice of the primary health care worker in this sense. When we look at the studies carried out mainly in primary level in Turkey, it seems that there are some difficulties in dealing with the social determinants of health although it is well-defined in state policy. This research aims to understand how TSM workers approach the concept of social determinants of health and the impact of the types of approaches on public health practices carried out in primary health care institutions.This study is designed in the phenomenological research design based on qualitative data. In the eight provinces of Ankara, face-to-face interviews were conducted with 38 TSM and ASM employees with maximum diversity, snowball and easy-to-reach sampling methods.Most interviewees have seen health as a lack of physical and mental illness. The experience of employees in health care services has an impact on health and disease point of view. Approaches to the social determinants of health are interpreted under six themes: social assistance, behavioral factors, material living conditions, health system organization type, health and public policies, and unequal distribution of power and money in society. The most frequent interventions in TSM were reported as health education, immunization and family planning. SDH approach as individual behavioral characteristics seems to have been adopted by most of the interviewers. Factors that make SDH difficult to handle are the lack of managerial support and leadership, the lack of a health worker's perspective, and the public's view of health as an obstacle to maintaining and developing health. The fact that appointments and appointments in health institutions are determined by some criteria other than being knowledgeable and experienced for the job cause the health workers to alienate to their profession in general and to push SDH into the background.The main health determinants are unequal distribution of power and money in society, beyond individual, physical and service delivery characteristics. The strong influence of biomedical standpoint on healthcare workers hides the social, political and economic structural relationship behind the individual's responsibility for health. Health workers are aware of the social determinants but feel insufficient to intervene in the primary care or other settings.An action study targeted by the TSM and ASM may both determine the role of the employee for the SDH and ensure that the community participates in non-medical practices. The establishment of standardized Social Requirement Lists for use by family physicians may contribute to the effective operation of the primary healthcare interventions.