Tüberküloz ölümlerini belirleyen faktörler Türkiye için bir model denemesi: 1959-1991

Abstract

93 ÖZET Literatürde sosyoekonomik statü ile insan sağlığı arasında sıkı bir ilişki olduğu çoklukla ispatlanmıştır. Bir çok çalışmada sosyal statü ile ilgili ölçütler belirlenmiş bu ölçütler© bakılarak sözü edilen ilişkinin var olup olmadığı test edilmiştir. Bu tür çalışmalardan esinlenerek sosyoekonomik statü ile yakından ilişkili olduğunu düşündüğümüz tüberküloz hastalığını ve bu hastalıktan ölme oranının istatistiki olarak model erases ine karar verilmiştir. Tezimizde 1959-1991 yılları arasında Devlet İstatistik Enstitüsünün yayınlamış olduğu Ölüm İstatistiklerinden sağlanan zaman serileri kullanılmıştır. Sağlık Bakanlığı Verem Dairesi Başkanlığının veri seti günümüze kadar sağlıklı ve güvenilir olarak toplanmadığı için kullanılmamıştır. Çalışmadaki veri setimiz aşağıda belirtilmektedir. 1. Tüberkülozdan ölenlerin sayısı: i) Solunum aygıtı tüberkülozu ( Erkek /Kadın/ Çocuk / Toplam ) ii) Diğer tüberkülozlar (Erkek/Kadın/Çocuk/Toplam) 2. Dispanser sayısı (Sağlık Bakanlığı/Verem94 savaş dernekleri). 3. Muayene edilenler sayısı. 4. İlk kez saptanılan tüberküloz lular sayısı. 5. Laborutuarda muayene edilenlerin sayısı. 6. Radyolojik tedavi görenlerin sayısı. 7. Toplam doktor sayısı. 8. Kişi başına reel milli gelir. 9. Toplam tütün üretimi. Bu değişkenler kullanılarak modelleme aşamasında çift logaritmik fonksiyon ve büyüme oranı modelleri tahmin edilmiştir. Bu modelde tahmin etmek istediğimiz solunum aygıtı tüberkülozundan ve diğer tüberkülozlardan ölenlerin sayısıdır. Bu tahmin kadın, erkek, çocuklar ve toplam ölenler için yapılmaktadır. Bilinen gerçektir ki yıllar itibariyle tüberkülozdan ölenlerin sayısı azalmaktadır ve gelecektede bu azalma trendinin süreceği açıktır. Bu nedenle çeşitli trend denklemleride tahmin edilmiştir. Modellerin tahmini sonucunda parametrelerinin istatistiki olarak anlamlı olup olmadığı test edilmiş, ek olarak ekonometrik modele ilişkin çeşitli testler yapılmıştır. Örneğin değişken varyans ve otokorelasyon testleri. Sonuç olarak; tüberküloz hastalığından95 ölenlerin miktarını belirleyen önemli değişkenlerin tıbbi kategoride olanlar (doktor sayısı, muayene, teşhis ve dispanse sayısı), sosyoekonomik göstergeler (kişi başına reel gelir) ve çevresel faktörlerin yardımı tütün tüketimi ile' araştırılmaya çalışılmış ve sonuçlar tartışılmıştır.

96 SUMMARY In the literature, it is showed that there is a strong relationship between the socio-econonomic status of an individual and the human health. Some' measures of the social status are determined and then empirically, the relationship between the health and the social status is tested. Having examined those empirical research, we have decided that the disease of tuberculosis is closely related to the social status of an individual. Lower income group people have more chance to be caught to tuberculosis and die from this disease. In this thesis, we have analysed the determinant of the number of deaths from tuberculosis, as for total, male, female and for child. Deaths from tuberculosis can be analysed in two categories i) deaths from tuberculosis of the respiratory system ii) deaths from other kinds of tuberculosis. We determined three kinds of variables such as medical variables namely, i) the number of doctors ii) the number of dispensaries iii) persons examined97 iv) persons with tuberculosis v) laboratory examinations vi) X-ray examinations socio-economic variable namely, per capita real income and environmental variable, such as the' tabocco consumption. The data covers the period of 1959-1991 and obtained from the State Institute of Statistics data base. The model is set up regarding three functional forms such as double- logharitmic form, growth rate form and the trend model. Then they are estimated by using ordinary least square technique. Several diagnostic tests are applied to check autocorrelation and heteroscedasticity. In addition, the significance of the individual parameters and the overall significance of the whole equation are tested. Finally, the contribution of each factor (medical, socio economic and environmental) on the number of deaths from tuberculosis is discussed in the light of the regression results.